Süni intellekt inqilab vəd edirdi, amma...

YAZININ XÜLASƏSİ:

• Şirkətlər süni intellektə yönəlik investisiyalardan hələ də gəlir əldə etməyib
• AI modelləri mürəkkəb tapşırıqlarda uğurludur, lakin sadə məsələlərdə çətinlik çəkir
• OpenAI və "Anthropic" 2026-cı ildə biznes müştərilərinə fokuslanacaq

Bu ilin yazında "CellarTracker" adlı şərab kolleksiya tətbiqi istifadəçilərin zövqünə uyğun, açıq və dürüst şərab tövsiyələri verən süni intellekt əsaslı somelye təqdim etdi. Problem ondaydı ki, çatbot həddən artıq nəzakətli davranırdı.

“Çatbot həddən artıq nəzakətli davranırdı. Əslində isə deməli idi: ‘Bu şərabı bəyənməyəcəyiniz ehtimalı yüksəkdir’,” – deyə şirkətin baş direktoru Erik Levin bildirib. Funksiyanı işə salmazdan əvvəl onun real və obyektiv rəy verməsinə nail olmaq üçün altı həftəlik sınaq və düzəliş mərhələsi tələb olundu.

AI-yə olan maraq və reallıq arasındakı fərq

Son üç ildə "ChatGPT"nin uğurundan sonra həm kiçik, həm də böyük şirkətlər generativ süni intellekti məhsullarına inteqrasiya etmək üçün yarışa qoşulublar. Lakin şirkət rəhbərləri, məsləhətçilər və müxtəlif sorğuların nəticələrinə əsasən, əksər bizneslər bu texnologiyalardan hələ də ciddi iqtisadi fayda əldə etməyiblər.

Məsələn, "Forrester Research" tərəfindən 1576 rəhbər arasında keçirilən sorğuda respondentlərin yalnız 15%-i son bir ildə AI-nin mənfəət marjasını artırdığını bildirib. "Boston Consulting Group"un may-iyul aylarında keçirdiyi digər sorğuda isə 1250 rəhbərdən yalnız 5%-i süni intellektdən genişmiqyaslı dəyər əldə etdiklərini deyib.

Rəhbərlər hələ də generativ AI-nin bizneslərini dəyişəcəyinə inanırlar, lakin bu prosesin sürəti ilə bağlı gözləntilərini yenidən nəzərdən keçirirlər. Forrester-in proqnozuna görə, 2026-cı ildə şirkətlər planlaşdırılan AI xərclərinin 25%-ni təxirə salacaq.

"Forrester"in analitiki Brayan Hopkins bildirib: “Texnologiyanı yaradanlar bu dəyişikliyin sürətli olacağını deyirlər, lakin biz insanlar o qədər də tez dəyişmirik.”

OpenAI, Anthropic və Google kimi süni intellekt şirkətləri 2026-cı ildə biznes müştərilərinə daha çox diqqət yetirməyi planlaşdırır. OpenAI-nin baş direktoru Sem Altman Nyu-Yorkda keçirilən media görüşündə bildirib ki, bu sahə 100 milyard dollarlıq bazara çevrilə bilər.

Bu hadisələr süni intellekt texnologiyasına, çiplərə, məlumat mərkəzlərinə və enerji mənbələrinə misilsiz sərmayələrin qoyulduğu dövrdə baş verir. Avropa Komissiyası isə bildirib ki, "Google" AI cavabları yaratmaq üçün veb nəşriyyatların məzmunundan istifadə edə bilər.

İnfrastruktur sərmayələri risk altındadır

Bu sərmayələrin nə dərəcədə əsaslı olduğu şirkətlərin süni intellekti gəlirləri artırmaq, mənfəəti böyütmək və ya innovasiyanı sürətləndirmək üçün necə istifadə etməsindən asılı olacaq. Əks halda bu infrastruktur layihələri 2000-ci illərin əvvəllərində yaşanan dot-kom böhranına bənzər nəticələrə səbəb ola bilər.

"Asan düymə" olmadı

"ChatGPT" istifadəyə verildikdən dərhal sonra dünya üzrə şirkətlər generativ süni intellektdən istifadə yollarını araşdırmaq üçün işçi qruplar formalaşdırdı. Bu texnologiya esse, proqram kodu və şəkillər kimi orijinal məzmun yaratmaq bacarığı ilə fərqlənir.

Lakin AI modellərinin əsas problemlərindən biri istifadəçini razı salmağa meylli olmasıdır – bu davranış “yaltaqlıq” kimi tanınır. Bu xüsusiyyət çatbotlarla söhbəti uzadır, lakin dəqiq və tənqidi məsləhət vermək qabiliyyətinə mane olur.

"CellarTracker" bu problemi OpenAI texnologiyası ilə hazırladığı şərab tövsiyə sistemində yaşayıb. Çatbot ümumi tövsiyələrdə yaxşı nəticə verirdi, lakin konkret şərab illəri ilə bağlı suallarda, istifadəçinin zövqünə uyğun olmasa belə, müsbət cavablar verirdi.

“Modeli tənqidi olmağa, bəyənməyə biləcəyim şərabları önerməməyə inandırmaq çox çətin idi,” – deyə Levin bildirib. Nəticədə, modelə "yox" deməyə icazə verən xüsusi promptlar hazırlanıb.

Süni intellektin qeyri-sabitliyi

Şirkətlər həmçinin AI sistemlərinin qeyri-sabit nəticələri ilə üzləşirlər. Məsələn, Kanadanın "Cando Rail and Terminals" dəmir yolu şirkətinin baş meneceri Ceremi Nilson bildirib ki, onların AI çatbotu daxili təhlükəsizlik sənədlərini və təlim materiallarını öyrənmək üçün hazırlanıb, lakin Kanada Dəmir Yolu Qaydalarını (təxminən 100 səhifəlik sənəd) düzgün xülasə edə bilməyib.

Model bəzən qaydaları unudur və ya səhv anlayır, eləcə də heç mövcud olmayan məlumatlar uydura bilir. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, AI modelləri uzun sənədlərin ortasında yerləşən məlumatları yadda saxlamaqda çətinlik çəkirlər.

Hazırda "Cando" bu layihəni dayandırıb, lakin digər variantları sınaqdan keçirir. Şirkət indiyədək süni intellekt məhsullarının hazırlanmasına 300 min dollar xərcləyib.

“Hamımız bunun asan bir düymə olacağını düşündük, amma elə olmadı,” – deyə Nilson bildirib.

İnsan amili yenidən ön plana çıxır

Müştəri xidmətləri və çağrı mərkəzlərinin süni intellekt tərəfindən əvəzlənəcəyi gözlənilirdi. Lakin şirkətlər tez bir zamanda anladılar ki, müəyyən qədər insan təması vacibdir.

İsveçin ödəniş şirkəti "Klarna" 2024-cü ilin əvvəlində OpenAI əsaslı müştəri xidmətləri agenti təqdim etdi və bu alətin 700 əməkdaşın işini əvəz edə biləcəyini bildirdi. Lakin 2025-ci ildə baş direktor Sebastyan Siemiatkovski bəzi müştərilərin insanla danışmağı üstün tutduğunu etiraf edərək əvvəlki bəyanatını bir qədər geri çəkdi.

Hazırda AI sistemləri sadə tapşırıqlarda 850 əməkdaşın işini əvəz etsə də, mürəkkəb məsələlər yenidən insanlara yönləndirilir. 2026-cı ildə şirkət ikinci nəsil AI çatbotu üzərində işləyir, lakin insanlar xidmətin əsas hissəsi olaraq qalır.

“Bütünlüklə AI-yə güvənməklə müştəri mərkəzli qala bilməzsiniz,” – deyə Siemiatkovski bildirib.

Oxşar vəziyyət ABŞ-ın "Verizon" telekommunikasiya şirkətində də müşahidə olunur. 2026-cı ildə onlar AI ilə əvəz etdikləri bəzi xidmətlərdə insanlara geri dönüblər.

Şirkətin biznes müştərilər üçün xidmət əməliyyatlarına nəzarət edən İvan Berq bildirib ki, istehlakçıların 40%-i hələ də insanla danışmaq istəyir və bu imkanı tapa bilməyəndə narazı qalır.

"Verizon" süni intellekti yalnız ilkin məlumatların toplanması və zənglərin yönləndirilməsi üçün istifadə edir. Bu, insan agentlərinə daha mürəkkəb məsələlərə fokuslanmaq imkanı yaradır.

“Empatiya AI-nin müştərilərlə tam ünsiyyət qurmasının qarşısını alan əsas amildir,” – deyə Berq qeyd edib.

“Sərt sərhəd” fenomeni

Böyük dil modelləri riyaziyyat və kodlaşdırma kimi mürəkkəb tapşırıqlarda uğur qazansa da, sadə məsələlərdə çətinlik çəkir. Tədqiqatçılar bu ziddiyyəti AI-nin “sərt sərhədi” adlandırırlar.

“Riyaziyyatda Ferrari səviyyəsində ola bilər, lakin təqvimə görüş əlavə etmək kimi sadə işlərdə bəsit davranır,” – deyə LMArena-nın baş direktoru Anastasios Angelopulos bildirib.

Maliyyə şirkətləri fərqli mənbələrdən gələn və fərqli formatda olan məlumatlara güvənirlər. Bu fərqliliklər AI-nin olmayan nümunələri “oxumasına” səbəb ola bilər.

"Prosus" investisiya şirkəti AI agentlərini daxili analitik kimi hazırlayıb. Məsələn, Berlin şəhərindəki çatdırılma gecikmələrini analiz etməlidirlər. Lakin alət bəzən “keçən həftə”nin nə vaxt olduğunu və hansı bölgələrin Berlində yerləşdiyini tam başa düşə bilmir.

“AI möcüzə deyil,” – deyə "Prosus"un AI rəhbəri Euro Beynat bildirib.

Şirkətlərin dəstəyə ehtiyacı var

OpenAI yeni məhsullar üzərində işləyir və "Forward Deployed Engineering" adlı komandalar formalaşdıraraq şirkətlərlə birbaşa əməkdaşlıq edir. Şirkətin gəlir üzrə rəhbəri Eşli Kreymer bildirib ki, “böyük problemlərlə başlamaq əvəzinə, başlanğıcda az səylə yüksək təsirli sahələrə fokuslanmaq lazımdır.”

"Anthropic" şirkəti isə gəlirinin 80%-ni biznes müştərilərindən əldə edir və artıq şirkətlərdə çalışacaq "tətbiqi AI" mütəxəssislərini işə götürür.

Anthropic-in məhsul rəhbəri Mayk Kriqer qeyd edib: “Süni intellekt şirkətləri sadəcə texnologiya təqdim edənlər deyil, həm də tərəfdaş və müəllim olmalıdırlar.”

San-Fransiskoda yerləşən "Writer" adlı AI startapı isə maliyyə və marketinq sahələri üçün xüsusi agentlər yaradır. Onların mühəndisləri birbaşa müştərilərlə işləyərək iş axınını öyrənir və məhsulları birlikdə hazırlayırlar.

“Şirkətlərə AI alətlərini faydalı hala gətirmək üçün daha çox dəstək və istiqamət lazımdır,” – deyə "Writer"in baş direktoru Mey Habib bildirib.

Mənbə: "Reuters"