Adil Alper Coşkun
İnşaat mühəndisi, layihə meneceri
Sizə desəydim ki, İsveçrə pendirinə (bəli, o deşikli pendirə!) baxaraq sağlam bir layihə idarəetmə sistemi dizayn edə bilərsiniz, reaksiyanız necə olardı?
Əslində, bu fikir o qədər də yad deyil. Risk analizi və risklərin idarə olunması sahəsində tez-tez istifadə olunan "İsveçrə pendiri modeli" bu yanaşmanın əsasını təşkil edir. Mançester Universitetindən professor Ceyms Rizın tərəfindən işlənib hazırlanmış bu model, 1991-ci ildə dərc etdiyi "İnsan səhvi" adlı kitabında ətraflı şəkildə izah olunub. Rizına görə, qəzalar tək bir müstəqil hadisədən deyil, bir-biri ilə əlaqəli bir neçə zəif nöqtənin bir araya gəlməsi nəticəsində baş verir.
Gəlin bu modeli təsəvvür edək: hər bir pendir dilimi bir müdafiə qatını təmsil edir. Lakin hər bir qatda bəzi “deşiklər” – yəni zəif cəhətlər mövcuddur. Əgər bu deşiklər təsadüfən üst-üstə düşərsə, risklər ardıcıl şəkildə bütün qatları keçərək ciddi bir qəza ilə nəticələnə bilər.
Aviasiya qəzalarından nüvə reaktorlarında baş verən fəlakətlərə, böyük insan tələfatı ilə nəticələnən hadisələrdən milyardlarla dollar itkiyə səbəb olan nüfuz zərərlərinə qədər bir çox hadisədə bu modelin izlərinə rast gəlmək mümkündür. Çünki bu cür fəlakətlər adətən tək səbəbdən deyil, kiçik görünən bir çox səhlənkarlığın və sistem zəifliyinin birləşməsindən yaranır.
Bu yanaşmanı keyfiyyətə tətbiq etdikdə, mən keyfiyyət problemlərini bir növ “keyfiyyət qəzaları” adlandırıram. Bu qəzalar bəzən sadəcə zaman və pul itkisinə səbəb olur, lakin təkrarlanmağa və böyüməyə başladıqda şirkətin nüfuzuna da xələl gətirə bilir. Lakin bu çoxqatlı strukturu dərk etdikdə, artıq qeyri-müəyyənlik azalır və sistem üzərində nəzarət qurmağa başlayırıq. Hər zamanki kimi, anlamaq həll yoluna atılan ilk addımdır.
Əlbəttə, hər riski önləmək mümkün deyil. Əks halda layihələr ya həddən artıq baha başa gələr, ya da təhvil müddətləri uzanar. Bu səbəbdən layihə rəhbərlərinin əsas vəzifəsi risklərin özünü deyil, onların təsirini və ehtimalını idarə etməkdir.
Bu baxış bucağı ilə, layihələrdə qarşılaşdığımız “az qala qəza” hallarını və ya keyfiyyət çatışmazlıqlarını əslində sistemin dinamikasını anlamaq üçün böyük bir fürsət kimi qiymətləndirmək olar. Necə? Ortaya çıxan problemlərin kök səbəblərini araşdıraraq, problemin sistemin hansı qatlarından keçdiyini analiz edə bilərik. Əgər bəzi qatlar mövcud deyilsə və ya təsirsizdirsə, yeni bir nəzarət qatı əlavə edə bilərik.
Nümunə:
Əgər bir təchizatçının qüsurlu məhsul göndərdiyini, bunun anbarda fərq edilmədiyini və birbaşa montaja getdiyini təsəvvür edin. Bu halda azı üç qatda deşiklərin üst-üstə düşdüyünü deyə bilərik: təchizat nəzarəti, anbar qəbulu prosesi və montajdan əvvəlki keyfiyyət yoxlaması. Bu zənciri qırmaq üçün hər biri üçün uyğun nəzarət mexanizmləri (məsələn, mal qəbulunda nümunəvi yoxlama, montajdan əvvəl yoxlama siyahısı və s.) tətbiq oluna bilər.
Nəticə olaraq:
Risklərin idarə olunmasında böhranları fürsətə çevirə və daha böyük riskləri nəzarət altına ala bilərik.
Deşikli pendirli risk idarəetmənizdə uğurlar arzulayıram!
