Düşünürdüm ki, yaxşı mühəndis olsam, pul özü gələcək. Elə deyilmiş…

Adil Alper Coşkun
      İnşaat mühəndisi, layihə meneceri

Zaman-zaman düşünürəm: görəsən, insan həyatında ünsiyyət və iş görmə formaları min il əvvəl ilə müqayisədə nə qədər dəyişib? O dövrlərdə krallar və onların sevimli adamları vardı; bu gün isə fərqli titullarla eyni quruluş davam edir. Hər kəsin bir rəhbəri var, rəhbərlərin belə. O zamanlar doğru danışanların “başı gedirdi”; bu gün isə işdən uzaqlaşdırılırlar. Yenə də hər bir son yeni bir başlanğıcın müjdəçisidir.

Həyat qızıl və neftin qiymətlərindəki dalğalanmalar kimi enişli-yoxuşlu bir dövrdür. İnsan öz dəyərini bilməli və bu dəyərin bəzən yetərincə anlaşılmamasına baxmayaraq, özünə sərmayə qoymağa davam etməlidir.

Bir dövrü xatırlayıram. Təxminən 1000 iş müraciəti etmişdim. Yalnız beşi müsahibəyə çevrildi; onlardan yalnız birindən təklif aldım. Ancaq insanın həyata gəlişi də milyonda bir ehtimalla baş verir. Bu isə onu göstərir ki, uğur nisbəti hər zaman rəqəmlərlə deyil, davamlılıq və inamla bağlıdır.

Mən də uzun müddət düşündüm ki, yaxşı bir mühəndis olsam, pul özü gələcək. Lakin işlər elə cərəyan etmədi. İşin incəliklərini texniki şərtlərdən öyrənərək qarşıma çıxan ilk fürsəti dəyərləndirib özümü Əfqanıstanda tapdım. Sonrakı dövrdə isə hər zaman “Bu məni daha yaxşı bir mühəndis edərmi?” sualı ilə seçimlər etdim. Bir növ idealizmə söykəndim. Günün sonunda nisbətən yaxşı bir mühəndis oldum. Lakin bu dəfə də işimi ləyaqətlə görməyə çalışarkən qiymətlərim bazarın üzərində qaldı, bəzi layihələrdə haqlı olduğum ödənişləri ala bilmədim. Məhkəmə prosesləri illərlə davam etdi və inflyasiya səbəbindən alacaqlarımın yalnız kiçik bir hissəsini əldə edə bildim.

O zaman başa düşdüm ki, yalnız texniki doğrular kifayət etmir; cəmiyyətin nəyə dəyər verdiyini də anlamaq lazımdır. Pulun məntiqini öyrənmək, hüquqi yolları tanımaq və haqqını tələb edərkən zamanlamanı düzgün müəyyənləşdirmək lazımdır. Bunlar kitabdan deyil, həyatın içindən öyrənilən həqiqətlərdir.

Məhz buna görə yazıram. Bəlkə bu sətirlər kiməsə işıq olar, eyni səhvləri təkrar etməkdənsə, daha yaxşılarını etməyə imkan verər.

Əgər insan nə olmaq istəyirsə, o ola bilirsə, demək ki, əvvəlcə nə olmaq istədiyinə qərar verməlidir. Bəlkə də buna görə bir çox mənəvi təlimlər səyahətin ilk addımını “özünü tanı” çağırışı ilə başlayır. İstiqamət bəlli olduqdan sonra hansı təhsili alacağın, hansı çevrələrə daxil olacağın, hansı şəbəkələrdə yer alacağın da aydınlaşır. Əslində, məsələ o qədər də mürəkkəb deyil. Layihə idarəçiliyində performans göstəricilərindən biri də “qeyri-müəyyənliyi idarəetmə bacarığı”dır. Həyat da çox zaman bundan ibarətdir.

Bəzən düşünürəm ki, böyüsək də, içimizdəki uşaq heç itmir. Hələ də daha az verib daha çox almaq istəyən, işləmədən nəticə gözləyən bir yanımız var. Ya da bəlkə doğrudan da bizi uşaq yerinə qoyurlar, buna görə də məsuliyyət almaqda istəksiz davranırıq. Keyfiyyətli, vaxtında və büdcəyə uyğun tamamlanmış layihələr istənilərkən, hazırlıqsız yola çıxılır; elə bil səyahətçidən avtobusu itələməsi və ya mühərriki təmir etməsi gözlənilir.

Zaman-zaman qarşılaşılan zəif intellektli insanların daha təcrübəli şəxsləri kiçiltməyə çalışması isə düşündürür: görəsən, bu şəxslərin cavabı “axmağı oynamaq”mı olur? Bəlkə də bu bir müdafiə mexanizmidir.

Layihə və münasibətlərin idarə edilməsində davamlı uğur üçün “tarazlıq” və “qazan-qazan” prinsipi əsasdır. Bir yerdə oxumuşdum: “Qazan-qazan” münasibətləri qədər uzunömürlü ikinci münasibət tipi “itir-itir” münasibətləridir. Buna görə də pis evliliklər uzun sürür; çünki hər kəsin o münasibətdə qalmaq üçün bir səbəbi var. Ən qısa davam edənlər isə “qazan-itir” münasibətləridir. Tək tərəfli qazanc davamlı deyil, çünki itirən tərəf gec-tez üsyan edir.

Bu səbəbdən bütün münasibətlərdə - istər işgüzar, istər şəxsi - ortaq faydaya əsaslanan, hörmət və tarazlıq üzərində qurulmuş sistemlər inşa edilməlidir.

Bir işin tez tamamlanması istənilirsə və işçidən həm sistem qurması, həm idarə etməsi, həm də çox işləyib az maaş alması tələb olunursa, orada ciddi bir idarəçilik zəifliyi, bir “işbilməzlik” var. Təəssüf ki, bu cür insanlar min il əvvəl də vardı, bu gün də var. Elə bu səbəbdəndir ki, bəzi imperiyaları yalnız tarix kitablarından tanıyırıq, çünki bu gün onlar artıq yoxdur.