Son illərdə investisiya dünyasında böyük dəyişikliklər baş verib. Əvvəllər investisiya xərcləri çox yüksək idi, indi isə bu xərclər azalıb. Artıq bir çox onlayn platformada komissiyasız və ya aşağı faizli ticarət mümkündür. Üstəlik, bu platformalarda çoxsaylı ETF-lər* də əlçatandır. Azərbaycanda da bəzi investisiya şirkətlərinin onlayn platformaları yatırım prosesini "bir klik qədər" yaxın, mümkün edib. Bu, adi insanlara, yəni pərakəndə investorlara böyük imkanlar açıb. Lakin bununla yanaşı, bəzi risklər də artıb.  

Vanguard-ın qurucusu Con Boqli deyirdi ki, bütün aktiv portfellərin ortalama gəliri bazarın ortalama gəlirinə bərabərdir, lakin komissiyalar çıxıldıqda bu gəlir azalır. Buna görə də uzun illər ərzində insanlar aşağı xərcli indeks fondlarına (müxtəlif səhm və ya istiqrazlardan ibarət olan fondlar) üstünlük verirdilər. Ancaq indi ticarət az qala pulsuz başa gəldiyi üçün fərdi investorlar daha çox aktiv ticarət edirlər. Yəni ixtisaslaşmış investisiya fondların vasitəçiliyi ilə yox, evindəki kompüter, əlindəki telefonla özü birbaşa, həm də daha aktiv ticarət edir və bu da əlavə risklərə səbəb olur.

1. Gəlir: İnvestisiya qoyuluşunun nəticəsində əldə olunan ümumi qazanc və ya gəlir. Bu, bir sərmayənin zamanla artmasını və ya azalmasını ifadə edir.

2. Komissiyalar: İnvestisiya və ya ticarət xidmətləri üçün alınan ödənişlər. Bunlar fond menecerləri, brokerlər və digər xidmət təminatçıları tərəfindən tələb olunan xərclərdir.

3. Bazar Riski: Bazarın ümumi dalğalanmalarından irəli gələn risk. Bu, bütün sərmayədarların qarşılaşdığı riskdir və iqtisadi vəziyyətlər, siyasət dəyişiklikləri və bazar tendensiyaları kimi faktorlarla bağlı ola bilər.

4. Aktiv Risk: İnvestorun bazar göstəricisindən fərqli portfel qurması nəticəsində yaranan əlavə risk. Bu, bazardan kənara çıxan aktiv ticarət strategiyaları ilə bağlı riskdir.

Risk vacibdir

İndi insanlar öz investisiya hesablarında tez-tez ticarət etməyə daha çox həvəslidirlər, çünki bu ticarət onlara “pulsuz” görünür. Lakin bu, onları daha çox risk almağa sürükləyir. Tanınmış maliyyəçi Victor Haghani** "risk əhəmiyyəti hipotez" adlandırdığı yeni bir fikir irəli sürüb. Bu hipotez deyir ki, fərdi səhm portfelləri olan investorlar ümumilikdə bazar fondlarına nisbətən daha çox risk alır və nəticədə daha az gəlir əldə edə bilər.

Risk götürmək investorlar üçün normaldır, çünki risk adətən daha yüksək gəlir vəd edir. Ancaq məqsəd mümkün olan ən yüksək gəliri əldə etməkdir və bunu da ən az risklə etmək lazımdır.

Buffett-in xəbərdarlığı

Warren Buffett***, bugünkü bazarlarda baş verən dəyişikliklər haqqında açıq və sərt xəbərdarlıq edir. O, investorların davranışlarını “kazinoya bənzər” adlandıraraq bazarın necə qumara çevrildiyini vurğulayır. Ənənəvi olaraq, Buffett bazarların uzunmüddətli, düşünülmüş investisiyalar üçün yer olduğunu müdafiə edirdi. Lakin o, indi investorların daha çox qısamüddətli alqı-satqıya və böyük risklərə meylli olduğunu bildirir. Xüsusilə, o qeyd edir ki, bu gün bazar demək olar ki, hər evə daxil olub və insanlar gündəlik olaraq bu “kazinoda” iştirak etməyə cəlb olunurlar.

Buffett-in diqqətini çəkən əsas məsələlərdən biri opsion ticarətinin sürətlə artmasıdır. Xüsusilə, "sıfır günə qədər bitmə" opsionları kimi yüksək riskli maliyyə alətləri investorları cəlb edir. Bu növ alətlər, qumarda olduğu kimi, yüksək riskli və qeyri-sabit gəlirlər təklif edir. Həmçinin, onlayn ticarət platformaları qumar saytlarına bənzədilir, çünki bu platformalar istifadəçiləri aktiv ticarətə və risk almağa təşviq edir.

Buffett, investisiya alətlərinin tədricən daha spekulyativ hala gəldiyini və investorların daha çox risk almasının mənfi nəticələrə səbəb ola biləcəyini düşünür. Onun fikrincə, pərakəndə investorlar bazarda daha aktiv ticarət edərək böyük risklər götürürlər, lakin bu zaman peşəkar ticarət firmaları onlardan daha çox qazanc əldə edir. Nəticədə, adi investorlar daha çox riskə məruz qalır və gözlədikləri gəlirləri əldə edə bilmirlər​.

Buffett bu "kazinolaşmış" bazarın həm fərdi, həm də ümumi maliyyə sağlamlığına təhlükə olduğunu düşünür. O, investorları ehtiyatlı olmağa, daha geniş diversifikasiyalı indeks fondlarına üstünlük verməyə və risklərini diqqətlə idarə etməyə çağırır.

Sadə həll yolu

"Pulsuz" ticarətin cazibədarlığına baxmayaraq, investorlar hər zaman ehtiyatlı olmalıdırlar. Risk çoxaldıqca gəlir də azala bilər. Çox vaxt, ən təhlükəsiz və uğurlu strategiya geniş şəkildə diversifikasiya olunmuş indeks fondlarına sərmayə qoymaqdır. Bu fondlar bazarın ortalama gəlirini təqdim edir və investorları daha çox riskə məruz qoymur.

Nəticə olaraq, "pulsuz" ticarət belə görünsə də, əslində əlavə risklər və gizli xərclər yaradır. Buna görə, investorlar diqqətli olmalı və ən yaxşı gəlir-risk nisbətinə nail olmaq üçün geniş bazar fondlarına sadiq qalmalıdırlar.

Aydın 

İZAHLAR:

*ETF (Birja Ticarət Fondu) — müxtəlif səhm, istiqraz və digər aktivlərdən ibarət olan, birja vasitəsilə alınıb-satılan investisiya fondudur. ETF-lər investorlar üçün müxtəlif aktivlərə eyni anda sərmayə qoymaq imkanı yaradır. ETF-lərin üstünlüklərinə aşağı komissiya xərcləri, likvidlik (asan alınıb-satılması) və müxtəlif bazarlara (səhmlər, istiqrazlar, əmtəələr və s.) çıxış daxildir.

**Victor Haghani, maliyyə dünyasında tanınmış bir şəxsdir. O, 1984-cü ildə karyerasına Salomon Brothers şirkətində başlamış və 1993-cü ildə Long-Term Capital Management (LTCM) adlı məşhur hedc-fondun həmtəsisçisi olmuşdur. LTCM, maliyyə dünyasında çox yüksək gəlirlər əldə etsə də, 1998-ci ildə böyük uğursuzluqla üzləşdi və bu hadisə maliyyə tarixində əhəmiyyətli bir dönüm nöqtəsi sayılır. Haghani daha sonra Elm Wealth adlı investisiya şirkətini təsis etdi. Bu firma, müştərilər üçün elmi araşdırmalara əsaslanan və aşağı xərcli bir yanaşma ilə sərvətin idarə edilməsini təklif edir. O, investorların ağıllı maliyyə qərarları verməsi üçün yeni yanaşmalar təqdim edir və "The Missing Billionaires" adlı kitabın həmmüəllifidir. Bu kitabda Haghani və onun həmkarı zəngin ailələrin səhvlərindən və risklərin düzgün idarə edilməsinin əhəmiyyətindən bəhs edirlər.

***Warren Buffett, dünyanın ən uğurlu və tanınmış investorlarından biridir. O, 1930-cu ildə ABŞ-ın Nebraska ştatında anadan olub və maliyyə dünyasında uzun və təsirli bir karyeraya sahibdir. Buffett, "Berkshire Hathaway" adlı çoxmillətli holdinq şirkətinin sədri və baş icraçı direktoru (CEO) kimi tanınır. Bu şirkət vasitəsilə müxtəlif sektorlarda, o cümlədən sığorta, energetika, istehlak malları və maliyyə sahələrində böyük sərmayələr yatırmışdır. Buffett-in investisiya yanaşması uzunmüddətli, dəyər yönümlü sərmayə qoyuluşuna əsaslanır. O, həıə yetərincə qiymətləndirilməmiş şirkətləri taparaq onlara uzun müddət ərzində sərmayə yatırır. "Omaha Kahini" kimi tanınan Buffett, iqtisadi və maliyyə məsələlərinə dərin analitik yanaşması və sadə, mühafizəkar investisiya strategiyaları ilə məşhurdur. O, həmçinin "Bill və Melinda Gates Fondu" kimi xeyriyyə təşkilatlarına milyardlarla dollar bağışlaması ilə də tanınır​.