Diyetoloq Turxan Baratzadə
Özəl olaraq Valyuta.az üçün

Bu gün qəhvə bütün dünyada bir çox insan üçün əvəzolunmaz içki hesab edilir və kafe mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Ancaq qəhvənin tarixi təkcə dadı və populyarlığı ilə deyil, həm də maraqlı hekayələri və mədəni qarşılıqlı əlaqələri ilə doludur. Qəhvə hekayəsi Efiopiyanın Kaffa bölgəsindəki əfsanəyə əsaslanır. Rəvayətə görə, keçilərin enerjili davranışlarına səbəb olan qəhvə dənələrini yeməsi insanları bu toxumu içkiyə çevirmək üçün istifadə etməyə təşviq edib.

Qəhvə ilk dəfə Ərəbistan yarımadasında, xüsusilə Yəməndə becərilməyə və istifadə edilməyə başlandı. Bu bölgədə qəhvə həm ritual içki, həm də sosial əlaqənin bir hissəsi kimi mühüm rol oynayıb. 15-16-cı əsrlərdə qəhvə bütün Yaxın Şərqdə və İslam dünyasında yayıldı, “kahvehane” vasitəsilə bilik mübadiləsini və intellektual müzakirələri təşviq etdi.

Qəhvənin Avropaya gəlişi

Qəhvənin Avropaya gəlişi Osmanlı İmperatorluğunun genişlənməsi və xüsusilə 1683-cü ildə Vyana mühasirəsi ilə sıx bağlıdır. Osmanlı İmperiyasının Avstriya paytaxtını mühasirəyə almaq cəhdi uğursuzluğa düçar oldu, lakin geri çəkilən Osmanlı ordusu Vyana ətrafında qəhvə dənələrini geridə qoydu. Bu qəhvə dənələri Vyana sakinləri tərəfindən kəşf edilmiş və qəhvə mədəniyyətinin yayılmasının əsasını təşkil edib.

Qəhvənin  yayılması ilə yanaşı, Avropada mübahisəli bir başlanğıcı var idi. İlk dövrlərdə bəzi dini dairələr qəhvəni “Şeytanın içkisi” adlandırırdılar. Bu qəhvənin müsəlman Osmanlı içkisi olması və  stimullaşdırıcı təsiri səbəbindən idi. Kilsə rəsmiləri qəhvə içməyin insanların əxlaqını zəiflədəcəyinə inanırdılar. Lakin zaman keçdikcə qəhvə istehlakı genişləndikcə və qəhvəxanalar mədəniyyət mərkəzlərinə çevrildikcə, bu mənfi fikirlər öz yerini qəbul edilən bir içkinin populyarlığına verdi.

İntellektual müzakirələrin içkisi

Qəhvə xüsusilə 17-ci əsrin ortalarından etibarən Fransa və İngiltərə kimi böyük Avropa ölkələrinə yayıldı. Fransada ilk qəhvə dükanı 1669-cu ildə Parisdə açılıb. İngiltərədə 1650-ci illərdə Kofe evleri yarandı və bu yerlər ziyalıların, yazıçıların və tacirlərin görüşmə yerlərinə çevrildi. Avropada qəhvə mədəniyyəti sürətlə yayıldı və kofe evleri açıldı. Bura intellektual müzakirələr, sosial əlaqə və mədəni mübadilə mərkəzlərinə çevrildi. Eyni dövrdə Osmanlı İmperiyasındakı “Kahvaneler” də eyni funksiyanı yerinə yetirərək insanları bir araya gətirərək, fərqli fikirləri paylaşmalarına şərait yaradırdı.

Qəhvə sadəcə ləzzətli bir içki olmaqdan kənara çıxdı və sağlamlıq və pəhrizdə mühüm rol oynamağa başladı. Əksər insanların günə başlamaq və ya enerji ehtiyaclarını ödəmək üçün üstünlük verdiyi qəhvə, elmi araşdırmalar sayəsində sağlamlığa bəzi müsbət təsirləri ilə də əlaqələndirilib.

Antioksidantların mənbəyi: kofe tərkibində yüksək miqdarda antioksidant olan bir içkidir. Antioksidantlar bədəni sərbəst radikallardan qoruyaraq hüceyrə zədələnməsini və yaşlanma əlamətlərini azaltmaqda mühüm rol oynayır.

Sinir sisteminə müsbət təsir

Zehni oyanıqlıq və performans: Qəhvənin tərkibindəki kofein sayəsində zehni oyanıqlığı artıra və qısa müddətli yaddaş, diqqət və reaksiya müddətlərini yaxşılaşdıra bilər. Buna görə bir çox insanlar iş və ya təhsil ehtiyaclarını ödəmək üçün xüsusi olaraq qəhvə içirlər.

Fiziki performansı artıra bilər: Kofein yağ yanmasını dəstəkləyərək fiziki performansı artıra bilər. Bu səbəbdən idmançılar məşqdən əvvəl tez-tez kofein qəbul edirlər.

Parkinson xəstəliyi riskini azalda bilər: Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, müntəzəm qəhvə içmək Parkinson xəstəliyi riskini azalda bilər. Qəhvənin tərkibindəki birləşmələrin sinir sisteminə müsbət təsiri bu nəticəni dəstəkləyir.

Tip 2 diabet riskini azalda bilər: Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, qəhvə istehlakı Tip 2 diabet riskini azalda bilər. Ancaq bu təsiri tam izah etmək üçün daha çox araşdırmaya ehtiyac var.

Qəhvənin sağlamlıq və pəhriz ilə əlaqəsi...

Nəticə olaraq, qəhvənin sağlamlıq və pəhriz ilə əlaqəsi mürəkkəb bir məsələdir. Orta miqdarda içildikdə, qəhvənin tərkibindəki antioksidant və kofein sayəsində bəzi sağlamlıq faydaları verə biləcəyi düşünülür. Bununla belə, həddindən artıq içməkdən çəkinmək lazımdır. Hər hansı bir sağlamlıq problemi və ya pəhriz planı ilə bağlı qərar qəbul edərkən bir tibb işçisi ilə məsləhətləşməyiniz tövsiyə olunur.

Mənfi təsirlər və istifadə miqdarı: Qəhvənin həddindən artıq icilməsi bəzi mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Həddindən artıq kofein qəbulu ürək çırpıntısı, yuxusuzluq, əsəbilik və mədə narahatlığına səbəb ola bilər. Həmçinin, qəhvənin həddindən artıq içilməsi asılılığa səbəb ola bilər.

Gündəlik norma: Hər bir insanın kofeinə reaksiyası fərqlidir. Ümumiyyətlə, sağlam yetkinlərin gündəlik orta hesabla 200-400 mq kofein qəbul etməsi tövsiyə olunur.

Məşhur qəhvə növləri

Təbii ki, burada müxtəlif qəhvə növləri və onların əsas inqredientləri var:

“Espresso”: Bol aromalı və qısa müddətdə hazırlanan qəhvə növüdür. “Espresso” tək espresso maşını və ya maşınların kombinasiyası ilə istehsal olunur. Əsasən yüksək təzyiqli isti su ilə hazırlanır. Şəkərsizdir, tərkibində kalori və şəkər yoxdur.

“Americano”: “Espresso”ya isti su əlavə edilərək hazırlanan içkidir. Bu, “Espresso”nun dadını yumşaldan və su ilə seyrəldən üsuldur. Şəkərsizdir, tərkibində kalori və şəkər yoxdur.

“Latte”: “Espresso” və buxarla isidilən südün qarışdırılması ilə əldə edilən kofe  növüdür. Adətən ona nazik süd köpüyü əlavə edilir. Tipik olaraq, bir stəkan “Latte”də orta hesabla 12-18 qram şəkər ola bilər. Lakin şəkərin miqdarı istifadə edilən südün növünə və tatlandırıcıya görə dəyişə bilər.

“Kapuçino”: Espresso isti süd və süd köpüyünün üç qatda birləşdirildiyi bir içkidir. Onun yuxarı hissəsi sıx süd köpüyü ilə örtülüb. Şəkərsiz “Kapuçino” kalorisiz və şəkərsizdir. Bununla belə, üzərinə səpilən kakao və ya darçın kimi əlavələrdə əlavə şəkər ola bilər.

“Macchiato”: “Espresso”ya az miqdarda süd köpüyü əlavə edilərək hazırlanan içkidir. Adı italyanca "ləkə" deməkdir: “Espresso” və süd köpüyündən ibarət bir içki olduğu üçün tərkibində əlavə dadlandırıcı və ya şəkər yoxdur.

“Mocha”: “Espresso”, isti şokolad və buxarla qızdırılan südün qarışdırılması ilə hazırlanan içkidir. Qəhvə və şokolad ləzzətlərini birləşdirən şirin seçimdir. Tərkibində isti şokolad olduğu üçün şəkər və kalori ola bilər. Bir stəkan “Mocha” orta hesabla 20-40 qram şəkər ola bilər.
“Flat White”: “Latte”yə bənzər, lakin daha az süd köpüyü olan bir içkidir. Adətən, Avstraliya və Yeni Zelandiya mənşəlidir. Kalorisiz və şəkərsizdir. Bununla belə, kakao və ya darçın kimi səpmələrdə əlavə şəkər ola bilər.

“Cold Brew”: Soyuq suda uzun müddət dəmlənmiş üyüdülmüş qəhvədən hazırlanan içkidir. O, daha yumşaqdır və tərkibində az turşu (asit) var. Təbii olaraq aşağı şəkər tərkibinə malikdir. Şəkərsiz içildikdə kalorisizdir.

“Buzlu Qəhvə”: Soyuq qəhvə, süd və buzla hazırlanan içkidir. Müxtəlif növlərdə dadlandırıla bilər. Şəkərsiz buzlu qəhvə kalorisiz və şəkərsizdir. Bununla belə, tərkibində dadlandırıcı və ya süd əlavə edilmiş şəkər ola bilər.

Türk Qəhvəsi: İncə üyüdülmüş qəhvə dənələri su ilə qarışdırılaraq dəmlənir. Özünəməxsus dadı və hazırlanması var. Ənənəvi olaraq şəkərlə və ya şəkərsiz hazırlana bilər. Şəkərsiz hazırlandıqda, kalorisiz olur.

“Pour-Over”: Qəhvənin üzərinə yavaş-yavaş qaynar su əl ilə tökülərək dəmlənən üsuldur. Müxtəlif növ qəhvə və dəmləmə üsullarından istifadə olunur. Şəkərsiz hazırlandıqda kalorisiz və şəkərsizdir.

“AeroPress”: Bu, təzyiqlə idarə olunan qəhvə dəmləmə cihazıdır. Tez və praktiki olaraq aromatik qəhvə hazırlamağa imkan verir. Şəkərsiz hazırlandıqda, kalorisiz və şəkərsizdir.