ABŞ mərkəzli biotexnologiya şirkəti “Colossal Biosciences” mamut, dodo və Tazmanya pələngi kimi yox olmuş növləri yenidən canlandırma hədəfi ilə yeni bir sərmayə alıb.

Valyuta.az xəbər verir ki, “Colossal Biosciences” çərşənbə günü əlavə 200 milyon dollar sərmayə aldığını və ümumi maliyyəsinin 435 milyon dollara çatdırdığını açıqlayıb. “Colossal Biosciences” 2021-ci ildə sahibkar Ben Lamm və Harvard Universiteti genetik professoru George Church tərəfindən qurulub.

Genetik mühəndislik və sintetik biologiya sahəsindəki inkişaflar, nəsli tükənmiş heyvanların yenidən dirilməsini mümkün edə bilərmi?

Şirkətin məqsədi itirilmiş növlərin DNT-sindən ən yaxın növlərə genetik cəhətdən oxşar olan yeni orqanizmlər yaratmaq üçün istifadə etməkdir. Müzakirələr davam edir Bəzi alimlər iddia edirlər ki, bu layihələr biotexnologiyanın sərhədlərini aşır və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan növlərin qorunmasına töhfə verə bilər. Bununla belə, tənqidçilər bildirirlər ki, bu tədqiqatlar daha çox maliyyə investorlarının diqqətini cəlb etmək məqsədi daşıyır və ekosistemlərə gözlənilməz mənfi təsirlərə səbəb ola bilər.

Nuffield Bioetika Şurasının vitse-prezidenti Melanie Challenger bu prosesin əsl "dirilmə" olmadığını, əslində yeni bir növün yaradıldığını deyərək bildirib ki, geni dəyişdirilmiş orqanizmlər üzərində etik olaraq nəzərə alınması lazım olan bir çox mövzu var. Elmi metodlar və mövcud vəziyyət alimlərin nəsli tükənmiş növləri canlandırmaq üçün istifadə etdiyi əsas metodlar klonlama, genetik redaktə və selektiv cütləşmə kimi sıralanır. Klonlaşdırma bütün genetik kodun qorunub saxlanıla biləcəyi bir üsul olsa da, nəsli kəsilmiş heyvanlar üçün onun tətbiqi məhduddur. Selektiv yetişdirmə nəsli kəsilmiş heyvanın müasir oxşarlarında olan müəyyən əlamətlərin çoxaldılması məqsədi daşıyır. “Colossal Biosciences” mamontları canlandırmaq üçün Asiya fillərinin genetik quruluşunu planlaşdırsa da, dodo quşunu geri qaytarmaq üçün Nikobar göyərçinlərindən də istifadə edir. Şirkət həmçinin Tasmaniya pələngi üçün yağ quyruqlu dunnart adlı bir marsupialdan istifadə etməyi hədəfləyir. Layihə ilə bağlı tənqidlər Bununla belə, layihə ilə bağlı ciddi tənqidlər də var. “Colossal” elmi inkişaflarını akademik jurnallarda dərc etmir, bu da tədqiqatların akademik dünya tərəfindən qiymətləndirilməsini çətinləşdirir.

Şirkət rəsmiləri bildirirlər ki, elmi məqalələrin dərci uzun müddət çəkə bilər, lakin onlar tədqiqatlarının bir qismini akademik mühitə təqdim etməyi planlaşdırırlar. Gələcək ssenarilər “Colossal Biosciences” gələcəkdə nəsli kəsilmiş yeni heyvanı da siyahısına əlavə etməyi planlaşdırır. Bununla belə, alimlər bu növlərin ekosistemlərə inteqrasiyasının çətinliklərini qeyd edirlər. Texas A&M Universitetinin fəlsəfə professoru Clare Palmer deyib ki, ekosistemlər sürətlə dəyişir, buna görə də nəsli kəsilmiş heyvanlar üçün təbii mühitlər uyğun deyilsə, onları geri qaytarmaq uğurlu olmaya bilər. Buna baxmayaraq, elmi inkişafların biomüxtəlifliyin qorunmasında və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan heyvanların xilasında faydalı ola biləcəyi də bildirilir. “Colossal Biosciences” həmçinin şimal ağ kərgədanını xilas etmək və fillər üçün peyvəndləmə ilə bağlı layihələrə sərmayə qoyur. Alimlərin nəsli kəsilmiş heyvanları geri qaytarmaq səylərinin həqiqətən ekosistemləri yaxşılaşdırıb-yaxşımayacağı zamanla aydınlaşacaq.

Davud