Dünya universitetlərinin reytinqləri hesablanarkən məzunların işlə təmin olunması nəzərə alınır; ekspert hesab edir ki, məcburi iş seçimindən çəkinmək lazımdır və şəffaf bir yanaşma olmalıdır

İllərdir ki, universitet məzunlarının işlə təmin edilməsində problemlər yaşanır. Onlar iş tapa bilməməkdən gileylənir, müxtəlif arqumentlər gətirərək müəssisələri, iş adamlarını təqsirləndirirlər. “Yeni Müsavat” xəbər verir ki, dünyada universitetlərin reytinqləri hesablanarkən məzunların işlə təmin olunması məsələsi nəzərə alınır. Dünyaca məşhur olan “Times Higher Education” siyahısındakı universitetləri bir metodologiya çərçivəsində qiymətləndirir. Keçən ilin nəticələrini 5 əsas başlıq altında 13 performans göstəricisi ilə qiymətləndirən “THE” 2024, bu il 18 fərqli performans göstəricisinin nəticələrinə əsasən siyahısını təqdim edib. Siyahıda ilk yerlərdə bir tələbəyə düşən işçilərin sayına nisbəti göstərilir.

Nəzərə çatdıraq ki, Dövlət Məşğulluq Agentliyi tərəfindən hazırlanan “Məzunların məşğulluq reytinqi” platformasında da 2018-2021-ci illər arasında Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 11 universitetin məzunlarının əmək bazarındakı yeri ilə bağlı məlumatlar dərc edilib. Sistemə 45 mindən artıq məzunun məlumatları daxil edilib. Qeyd olunan məzunların 57%-ə yaxını və ya təxminən 26 min nəfər işlə təmin olunub. 99 nəfər fərdi sahibkarlıqla məşğul olur, qalanı işlə təmin olunmayanlardır. 2018-2021-ci illər arasında məzun olan və adları sistemə daxil edilən şəxslərin 64%-dən çoxu əmək müqaviləsi əsasında iş tapıb. Onların cəmi 20%-i dövlət sektorunda işləyir.

Platformada yerləşdirilən məlumatların analizi göstərir ki, qeyd olunan müddətdə UNEC-dən məzun olanların 61%-i işlə təmin edilib. Fərdi sahibkarlıqla məşğul olanlar arasında da bu universitetin məzunları çoxluq təşkil edir.

BDU-nun məzunlarının 55%-ə yaxını işlə təmin olunub. Bu universitetdən ən çox məzunu olan ixtisaslar hüquqşünaslıq, müəllimliklər və beynəlxalq münasibətlərdir. İşlə təmin edilənlər arasında da hüquqşünas, müəllimlər və iqtisadiyyat məzunları üstünlük təşkil edir.

Təhsil eksperti Kamran Əsədov  deyib ki, universitetlərin məzunlarını təyinatla işlə təmin etməsi bir sıra üstünlüklərlə yanaşı, bəzi çətinliklər də yarada bilər: “Bu praktikanın uğurlu olub-olmaması isə müxtəlif faktorlardan asılıdır: Burada həm müsbət, həm də mənfi tərəflərinə nəzər salsaq, bir sıra məqamları görə bilərik. İlk olaraq müsbət tərəflərdən danışaq. Təhsil müəssisələri məzunları təyinatla işə göndərdikdə, onların işsiz qalma riski azalır. Bu, gənc mütəxəssislərin təcrübə qazanmasına və əmək bazarına sürətlə inteqrasiya olmasına kömək edir. Belə bir sistem, xüsusilə yüksək işsizlik səviyyəsi olan ölkələrdə məzunlar üçün effektiv bir həll ola bilər. Təyinatla iş təminatı universitet və işəgötürənlər arasında daha sıx əlaqə yaradır. Beləliklə, universitetlər öz tədris proqramlarını əmək bazarının ehtiyaclarına uyğunlaşdıraraq daha məqsədyönlü məzun hazırlığı həyata keçirə bilər. Bu, əmək bazarında uyğun kadr təminatını və balansı təmin edə bilər. Təyinat sistemi vasitəsilə məzunlar daha az inkişaf etmiş və ya kadr çatışmazlığı olan bölgələrə yönləndirilə bilər. Bu, regional inkişafı dəstəkləyir və ölkə daxilində bərabərsizlikləri azaldır".

Ekspert mənfi tərəflərdən də söz açıb: “Məzunların öz istəklərinə uyğun olmayan yerlərə təyin olunması onların motivasiyasını azalda bilər. Məcburi təyinat, məzunların öz bacarıqlarına və maraqlarına uyğun sahələrdə çalışmasını çətinləşdirə bilər ki, bu da onların iş səmərəsini və işdən məmnunluğunu azaldır. Təyinat sistemində məzunlar hər zaman arzu etdikləri və ya uyğun olduqları iş şəraitində və ya şirkətlərdə işlə təmin olunmaya bilərlər. İş yerlərinin keyfiyyəti və şəraiti bəzən məzunların peşəkar inkişafına və karyera perspektivlərinə uyğun olmaya bilər. Təyinatla iş təminatı mexanizmi əmək bazarında tələb və təklif arasında tarazlığı pozmaq təhlükəsi daşıyır. Belə bir sistem, işəgötürənlərə ən uyğun namizədləri seçmək və ya məzunların öz potensiallarını tam olaraq istifadə etmələrinə imkan verməyə bilər. Məzunların təyinatla işlə təmin edilməsi mexanizmi əlavə bürokratiya və inzibati yük yarada bilər. Universitetlər və dövlət orqanları məzunları işlə təmin etmək üçün yeni strukturlar yaratmalı və əlavə resurslar sərf etməli ola bilərlər.

Nəticə etibarilə onu deyə bilərik ki, universitetlərin məzunları təyinatla işlə təmin etməsi həm müsbət, həm də mənfi nəticələr doğura bilən bir sistemdir. Uğurlu olması üçün belə bir mexanizm əmək bazarının tələblərinə uyğun olmalı, məzunların maraqları və istəkləri nəzərə alınmalıdır. Həmçinin dövlət və universitetlər tərəfindən keyfiyyətli iş yerlərinin təmin edilməsi və məzunların peşəkar inkişafına dəstək verilməsi vacibdir. Məcburi iş seçimindən çəkinmək və məzunların öz bacarıqlarını maksimum səviyyədə istifadə edə bilməsi üçün daha çevik və şəffaf bir yanaşma tətbiq olunmalıdır".