“Olmaz”ı deyil, “Necə etmək olar?” yanaşmasını qəbul edir. Onunla işləyənlərin də bir müddət sonra artıq o yanaşmanı tətbiq etməyə çalışdıqlarını bildirir. Deyir ki, “xeyr” demək asandır, amma biznes adamı bu zaman itirir. “Hə” deyib mümkün etmək yollarına fokuslanmağın tərəfdarıdır. Bu, onun təcrübəsində uğurla nəticələnib.

Söhbət “Kitchen Plus” restoranının və “Consept Catering” ketrinq şirkətinin təsisçisi Kamran Məşədiyevdən gedir. Valyuta.az-ın qonağı olan K.Məşədiyev biznes həyatı ilə bağlı keçdiyi yol, hazırkı biznesi və restoran sektoru ilə bağlı suallarımızı cavablandırıb.

- Kamran bəy, bakalavr təhsilini Türkiyədə kompüter mühəndisliyi üzrə alsanız da, karyeranız biznes yönündə olub. Bu dəyişiklik necə getdi?

- Çünki tələbə vaxtından ticari fəaliyyətimiz başladı. Bəlkə də məndə mühəndislikdən çox ticarətə meyillilik var idi, ona görə belə dəyişiklik getdi. O zamanın şərtlərinə uyğun olaraq fərqli istiqamətdə ticarət işləri görürdük. Türkiyədə idxal-ixracla məşğul olurduq. Elektronika, tekstil, avtomobil hissələri və s. sahələrdən söhbət gedir.

- “Görürdük”, “Olurduq” kimi cəm şəklində danışırsınız.

- Ümumilikdə, “olduq” deyə danışacam. Çünki həm kimlərləsə ortaqlıqlarımız olub, həm də işin böyük hissəsində komandanın önəmi böyükdür.

- Sizi biznesə ətrafınız yönəldirdi, yoxsa siz ətrafdakıları cəlb edirdiniz?

- Daha çox mən həvəsli idim.

“Türkiyədə ən yaxşı ətir markalarını Azərbaycana gətirirdik”

- Tələbə vaxtı ticarətdən qazancınız necə idi?

- Birincisi, ticarət elədir ki, ilk vaxtlarda çox qazanılmır. Zamanla qazanc artır. İkincisi də, tələbə vaxtı dərslərimə təsir etməyəcək şəkildə məşğul olurdum. Əsas ticarət dönəmim universitet bitəndən - 1998-ci ildən sonra başladı. 2003-cü ilə qədər Türkiyədə bizneslə məşğul olduq, sonra Azərbaycana qayıtdıq.

- Azərbaycana dönmə səbəbiniz nə oldu?

- Bir istiqamətimiz də Türkiyədən Azərbaycana ixrac idi. O zamanın Türkiyədə ən yaxşı ətir markalarını Azərbaycana gətirirdik. Sonra elə Azərbaycanda kosmetika sektorunda aktiv fəaliyyətə başladıq, “Yar Cosmetics”i qurduq. Türkiyədəki firmalarla başlasaq da, sonra İngiltərə, İtaliya, Fransa, Almaniya və s. ölkələrdən məhsul idxal edib. Azərbaycanda paylanmasını həyata keçirirdik. O şirkətdə ortağım var idi, tək deyildim. 7 illik kosmetika sektorunda fəaliyyətimiz oldu.

- Necə 7 il idi?

- Bizdən əvvəl bazarda onlarla marka olsa da, markalaşma yoluna getməmişdilər. Sadəcə olaraq məhsulu Azərbaycana gətirib dağıtımı ilə məşğul idilər. Biz o zaman parfüm sektorunda Azərbaycanda ən böyük marketinq büdcəsi xərcləyən şirkət olduq. “Caldion”, “Jagler” və “She” ətirləri ilə davam etdik. Bizdən sonra sektor marketinqə ciddi büdcələr ayırmağa başladı.

- “Yar cosmetics”in dönəmində “Mado”nu Azərbaycana gətirdiniz və zamanla kosmetika sektorundan uzaqlaşdınız. Fərqli sektor olsa da, burada da uğurlu oldunuz. Səbəb nə idi?

- Kosmetika sektorunda olsaq da, qida sektorunda topdan satışa keçməyi düşünürdük. Sektor dəyişikliyi olsa da, uğura gəlincə, eyni yanaşmanı tətbiq etdik. Kosmetika sektorunda idxal zamanı biz öz ölkəsinin birinci şirkətlərilə çalışırdıq. Minimum ikinci ola bilərdi, sonrası avantajlı deyil. Qida sektoruna keçəndə də, Türkiyədə fərqli sferada öz sahəsində lider olan bir neçə firma ilə görüşdük. Daha çox istehsalçılar idi. Onların Azərbaycanda topdan satışını etməyi düşünürdük. Bir dəfə yolda gedərkən tələbə vaxtı oturmağı xəyal etdiyimiz “Mado”nu gördüm. O vaxt “Mado”da çay içmək tələbə üçün bahalı gəlirdi. “Mado”nu Azərbaycana gətirmək fikri ağlımıza gəldi, ortaqla bir yerdə qərar verdik və 1,5 il danışıqlardan sonra razılıq əldə olundu.

- “Mado”nun binasının tikintisi zamanı demisiniz ki, inşaat işləri bitəndən sonra oturub rahat çayımızı içərdik. Restoran açılandan sonra görmüsünüz ki, iş hələ indi başlayır.

- Çox vaxt restoran sferası kənardan zövqlü iş kimi görünür. Oturacağıq, çayımızı, kofemizi içib qonağımızı qəbul edəcəyik və s. Biz də o vaxt elə görürdük. İnşaat bitəndən sonra məlum oldu ki, iş hələ indi başlayır (Gülür). İlk “Mado” Rus dram Teatrının yanında açıldı və 5-6 il ərzində şəhərdə “Mado” sayı 4-5 oldu. 7 illik də “Mado” dönəmim oldu. Orda da ortaqlığımız var idi, 2017-ci ildə hissəmi satıb ayrıldım.

“Mado”nu gətirəndə, 34 yaşda idik, indi 46-48 yaşdayıq”

- Bir müddət fərqli sektora getsəniz də, yenidən restoran işinə dönürsünüz...

- “Mado”dan sonra 1,5 il ABŞ-da bəzi işlər planlaşdırırdıq, onlarla məşğul olduq. Ardınca Azərbaycanda 5-6 illik konsultasiya fəaliyyətimiz oldu. Sonra restoran sektoruna qayıtmaq qərarı vermişdik. Qida sahəsinə keçirdiksə, yeni komanda formalaşmalı idi. Başlanğıcı 2,5 il öncə ketrinq şirkəti – “Consept Catering”i qurmaqla etdik. Kiçik bir nöqtədən başladıq, bir komanda formalaşdırdıq. 5-6 ay sonra “Kitchen Plus”u qurduq. “Kitchen Plus”a restorandan çox ketrinq xidmətinin təqdim olunduğu “Show room” kimi baxıram.

- Restoran bizneslərinin çoxu yeni açılanda yaxşı olur, 5-6 ay sonra eyni xidməti görmürük.

- Restorançılıq ən çətin biznes növlərindəndir. Bizdə əksinə, əvvəl xətalarla başlayıb, sonra daha yaxşı vəziyyətə gətirməyə çalışmışıq.

- Sizin restoranla bağlı müsbət rəylər aldım. Bir dostumuz dedi ki, başqa yerdə oturmuşduq, bəyənmədik, dedim “Kitchen Plus”a gedək, yeməkləri təzədir, ab-hava yaxşıdır. Bu gün davamlı yaxşı xidmət veriləcək restoran qurmaq necədir?

- Restoran işinə başlayanda, ilk olaraq konseptin nə olduğunu bilməli və bunu müştəriyə çatdıracaq komanda formalaşdırmalısan. İş mərkəzinin altında yerləşirdik. Konseptimiz iş dünyasınında olan şəxslərin səhər, günorta və axşam yeməyində toplantı edə, görüşə biləcəyi bir ortam təqdim etmək idi. O insanların həm də ailəsi, dostları ilə gələcəkləri yer olsun. Birinci günorta yeməyi ilə başladıq, sonra açıq bufet səhər yeməyi etdik. Sonra zamanla xidmətlərimizi genişləndirdik. Bunları etmək üçün də uyğun komanda topladıq. Bilirsiniz, bu işdə xırda nüanslar belə önəmlidir. Bizə əvvəlki yerdə kruasanda istədiyimiz keyfiyyəti almaq üçün 6 ay zaman lazım oldu. Bəlkə 10 şeflə işləmişdim. İstədiyim kruasanı və davamlılığı ala bilmirdim. Doğru insanı tapana qədər zaman keçir. Bu gün Azərbaycanda ən yaxşı kruasan hazırlayan yoldaşlardandır. Xammalı, prosesi və s. dəyişə-dəyişə sonda istədiyimizi almışdıq.

- “Mado” ilə “Kitchen Plus” obrazı fərqlidir.

- (Gülür) İstər-istəməz yaşımıza, istəyimizə uyğun konsept düzəldirik. “Mado”nu gətirəndə, 34 yaşda idik, indi 46-48 yaşdayıq. 34 yaşda daha dinamik yerlər istəyərkən, bəlli yaşdan sonra daha sakit, zövqümüzə uyğun yeyə biləcəyimiz və yaxşı xidmət alacağımız ortama ehtiyac var idi.

- Konsultant olaraq sahibkarlar üçün restoranın qurulub təhvil verilməsini də həyata keçirirsiniz. İndiyə qədər neçə restoranı qurmusunuz?

- Sayı yadımda deyil, amma 10-dan çoxdur. Biz daha çox marka formalaşdırmaq üzərinə fokuslanırıq.

“Mənimlə işləyəndən sonra “olmaz”ın əvəzinə “necə olar?” deyirlər”

- Ətrafınızın geniş olmasının biznesinizin uğurunda önəmi nə dərəcədədir?

- Netvörkinq başlamaq üçün yaxşıdır, amma uzun dönəm netvörkinqlə davam etmək doğru deyil. Bura bir klub deyil ki, ancaq dost-tanışla olsun. Biznes hər kəsin istifadə edəcəyi hala gəlməlidir.

- Komanda toplamaq necə oldu?

- Konseptə uyğun komanda formalaşdırmaq 1-1,5 il zaman alır. İndiyə qədər 6 administrator gəlib-gedib. Çünki onların yanaşması ilə bizim tələblər üst-üstə düşməyə bilir. Mənə görə, pis əməkdaş yoxdur. Doğru, sizə uyğun əməkdaşları tapıb bərabər iş birliyi formalaşdırmağa ehtiyac var. Bəlkə yaxşı əməkdaşdır, amma sizinlə çalışa bilmir.

- Henri Ford “Həyatım və işim” kitabında deyir ki, ekspert olan işçiləri işə götürmür, çünki onlar mümkünsüzləri bilirlər. Hər idarəçinin yanaşması fərqli ola bilər. Sizin yanaşmanız necədir?

- İşçiləri potensiallı və təcrübəli deyə iki yerə bölərdim. Henri Fordun yanaşması odur ki, çox təcrübəli adamların artıq təcrübələri əsasında öz olar-olmazları var. Onun xaricinə çıxmağa çalışmırlar. Potensiallı işçilər isə istənilən dəyişimə uyğunlaşa bilirlər. Bizim yanaşmamız odur ki, hər ikisinə də ehtiyac var. Təcrübəli insanlar uçurumdan qoruyur, potensiallı insanlar isə şirkəti irəli aparmağa kömək edir. İşi qurarkən təcrübəli əməkdaşlara ehtiyac var. Zaman içərisində təcrübəli insanların yanında potensiallı işçiləri cəlb edirik. Potensiallı insanlar işi təcrübəlilərdən öyrənirlər, amma sizin istiqamətinizə uyğun olaraq dəyişirlər. Təcrübəli insanların içərisində də sərhədləri çox olmayanlara üstünlük veririk.

- O fikirdəsiniz ki, təcrübəli işçilərin “olmaz”ları çox olur?

- (Gülür) Əvvəllərdə “olmaz” sözünü istifadə edən şəxslər mənimlə işləyəndən sonra “olmaz”ın əvəzinə “necə olar?” deyirlər. Məndə “olmaz” yoxdur, sadəcə necə etməyin yolunu tapmaq lazımdır.

- Məsələn, nəyə “olmaz” demək olardı, amma siz biznesdə bunu etdiniz?

- Baxın, biz “Kitchen Plus”da açıq bufet səhər yeməyi vermək söhbətində potensiallı yoldaşlar əvvəllər bu cür təcrübələri olmadıqları halda bunu etdilər. İlk günlərdə səhvlər ola bilər, amma 2,3,4 və 5-cü gün daha mükəmməl formada getdi. Sonra limitsiz kabab verdik. Necə limitsiz kabab olar? - söhbəti də ağır mövzu idi, amma əməkdaşlar onu tətbiq etdilər. Azərbaycana ciddi şəkildə səs gətirdi. Sonra limitsiz dəniz məhsulları, limitsiz Meksika günləri və s. etdik. Sıfırdan qurulan marka üçün yaxşı idi. O günlər üçün bir gün əvvəldən yerimiz dolurdu. Amma əvvəldən demək olardı ki, müştəri tapmaq çətin olacaq, sərfəli olmayacaq və s.

“Son dönəmlərə qədər bütün işlərdə ortaqlı davam etmişəm”

- Yeməkləriniz və məhsullarınızın keyfiyyəti ilə bağlı həssas olduğunuz məsələlər varmı?

- İki mövzuya - keyfiyyətinə və hallalığına xüsusi diqqət edirik. İçki vermirik. Bəlkə dezavantaj kimi görünsə də, bizim xəttimizdir. Azərbaycan qanunvericiliyinə uyğun olan sertifikatlaşmış məhsullar istifadə edirik. Qarşılaşdıracağımız məhsullar içərisindən daha keyfiyyətli olanı seçirik. Durmadan mətbəxə alternativləri daxil etməməyə çalışırıq. Keyfiyyətinə əmin olduğumuz markalarla davamlı işləməyi üstün tuturuq. Adi toyuqdur da, deyə bilərsiniz, amma iki firmanın arasında dəyişiklik edəndə, yeməyin dadında fərqlilik yaranır. Satınalmanı həmişə yönəldirik ki, mütləq alternativ 2-3-cü markanız olsun, amma birinci marka ilə davam etməyə çalışın.

- Hər bir işin içində özünüz varsınız?

- Sahibkar və ya idarəçi əvvəl rolda özü olur. Sonra yan tərəfə keçir, rolu birilərinə verir və davamlı onlara müdaxilə edir. Bir müddət sonra keçib arxa oturacaqda oturur, ancaq seyr edir və lazım olduqca istiqamət verir. Sonra maşından düşüb çıxmaq məcburiyyətindədir. Arada gəlib qonaq kimi oturub gedər. Davamlı hər işin içində olmaq böyüməmək deməkdir. Mən indiki biznesdə arxa oturacaqdayam (Gülür).

- Əvvəlki bizneslərdə ortaqlığınız olub. Ortaqlı biznes necədir?

- Son dönəmlərə qədər bütün işlərdə ortaqlı davam etmişəm. Yaxşı tərəfi odur ki, hər zaman yanınızda sizinlə bərabər eyni şeyləri düşünən bir yoldaşlar var. Pis tərəfi deməyək, amma qərarvermədə bəzən işlər daha yavaş gedir. Amma bunun daha sağlam olduğunu düşünürəm.

- Bu gün restoran açanların sayı çoxalır. Gəlirli sektordur?

- Çox da gəlirli sektor demək olmaz. Türklərin bir sözü var. Deyir çörək aslanın qabağında idi, almaq üçün bir az əziyyət çəkməli idin. Sonra dedilər aslanın ağzındadır, indi deyirlər, aslanın mədəsindədir, aslanı öldürməlisən ki, çörəyi götürəsən (Gülür). Bütün sektorlarda eyni darboğazlıq var. Restoran sektorunda da çətindir. “Mado”nun vaxtında hər gün gələn müştərilərin sayı daha çox idi. İndi alternativlər çox olduğu üçün hər gün gələn eyni müştəri sayı azdır. Yüzlərcə alternativ içərisindən hər kəsin seçdiyi 5-10 nöqtə olur. Bu, iş yerimizlə evimiz arasında olan nöqtələrdir. Alternativin çox olması işimizi çətinləşdirir. Əvvəl tələb çox, təklif az idi. İndi təklif tələbdən daha çoxdur.

- Bəs niyə restoranların sayı-günü-gündən artır?

- Çox səbəb var. İşləyən restoranlar yeni şöbələrini açırlar. Sektorda olmayanlar yeni sahə kimi özlərini yoxlayırlar. Dünyanı gəzən insanlarımız gördükləri yeni konseptləri Azərbaycanda tətbiq etmək istəyirlər.

“Bakıda iki mətbəxlə 10-dan çox şirkətə xidmət veririk”

- Nə qədər müddətdən sonra demək olar ki, artıq bu işdə uğurluyam?

- 1996-2015-ci illərdə ticarətdə işə başlamaq yetərli idi ki, siz sürətlənib yolunuzu tutasınız. İndi çətin dönəmdir. Markanın formalaşması, komadanın yığılması, insanın sizə güvəninin yaranması, sizə gəlmə sıxlığının artması üçün zamana ehtiyac var. Siz bu gün yaxşı xidmət aldığınız restorana bir neçə ay, bir il sonra getdiyinizdə də yaxşı xidməti almalısınız ki, zamanla güvən yaransın. Qısa müddətdə restoran biznesinin uğurlu olduğunu demək olmaz. 6 ayda bəlli bir şeyləri təxmin edə bilərsiniz, amma səbirlə keyfiyyəti davam etdirmək lazımdır.

- Müsahibə üçün danışanda, Qarabağda idiniz. Ordakı fəaliyyətiniz nədən ibarətdir?

- İşğaldan azad olunan ərazilərdəki fəaliyyətimiz ketrinq sahəsindədir. Bakıda iki mətbəxlə 10-dan çox şirkətə xidmət veririk. Bir ilə yaxındır ki, Qarabağda da bu işlərə başlamışıq. Ağdərədə bir layihə ilə başladıq. Sonra Kəlbəcərdə bir şirkətdən zəng etdilər ki, axşama yemək gətir (Gülür). Ehtiyacları olur, kömək etməyə çalışırıq. Sonra sifarişlər artdı. Hazırda Xankəndi, Xocalı, Suqovuşan, Ağdərə və s. ətrafında 6-ya yaxın mətbəximiz var. Kəlbəcərdə İstusu Zavodunun yeməyini biz veririk.

Qarabağda Bakıdakı şərait yoxdur. Orda çox çətindir. 1000 nəfərin Bakıda zavodda yeməyini təmin etmək daha asandır, nəinki 50 nəfərin dağ başında olanın. Ordakı fəaliyyət Bakıdakından qat-qat çətin olsa da, “olmaz” demədiyimiz üçün o işlərin də öhdəsindən gəlməyə çalışırıq.

- Nə kimi çətinlik olur?

- 4-cü gün zəng etdilər ki, bizə 1-ci gün Ağdamda 1500 nəfər üçün yemək lazımdır. 1500 nəfərin yeməyini ən azı 1,5-2 ay öncədən sifariş etmək lazımdır. Yetərli qədər infrastrutur olmayan yerdə bunu etmək çox-çox çətindir. Qarabağdan qayıdırdıq, 5-ci gün məcbur geri döndük. 1500 nəfərə yemək verməmişdik. Maksimum 200-300 olmuşdu. Bunu xəyal etmək ayrıdır, təcrübədə həyata keçirmək başqadır. Yerində xidmət orda mümkün olmayacaqdı. Çünki 1500 nəfərin günlük atılacaq suyu ən azı 20 tondur. O suyun axacağı kanalizasiya yoxdur. O qida məhsullarının saxlanması üçün 30 tonluq anbara ehtiyacınız var. Yaxud lazım olan yeməyin bişməsi üçün gündə 150 kilovatlıq enerji qaynağı lazımdır. Orda elektrik yoxdur, generatorla təmin etmək çətindir. Bəzən deyirlər ki, kənd yerində toyu bir gündə necə yola verirlər? Bir qazan bişir (Gülür). Amma hər an zəhərlənmə ehtimalı var, riskdir. Düşündüm ki, bunu ancaq Ağdama yaxın olan yerlərdə hazır zavodu götürüb etməliyik. Bərdədə bir süd zavodu ilə danışdıq və bir aya yaxın orda qaldıq və o işi götürdük. Bu prosesə “xeyr” də deyə bilərdik, amma hə deyəndə mümkün etmək yollarına fokuslandıq. “Xeyr” demək asandır, amma biznes adamı bu zaman itirir.

- Nəticədə hər şey gəlir işin sahibi olan şəxsin xarakterində dayanır?

- Pozitiv olmaq lazımdır. Pozitivlik böhran dönəmlərində önəmlidir. Şirkətdə heç də hər şey yaxşı getməyə bilər. Zaman-zaman problemlər də çıxa bilir və ona həll tapmalısınız. Həlli də keçici deyil, davamlı hala gətirmək lazımdır. Pozitivlik inancdan əmələ gələn mövzudur. İnancınız varsa, hər şey nəzarət altındadır və heç bir şey təsadüfi deyil. Bu gün bu problemləri həll edə bilməsək də, zamanla köklü həllini tapmaq mümkün olur.

Aygün Asimqızı

Fotolar: Rəşad Mehdiyev