"NASA"nın "Jet Propulsion Laboratory" ("JPL") tədqiqatçıları ayda yerə nisbətən vaxtı ölçmək üçün yeni sistem hazırlayıblar. 

Valyuta.az xəbər verir ki, tədqiqatçılar mövcud məlumatlara əsaslanaraq ay vaxtının yer vaxtından daha sürətli irəlilədiyini aşkar ediblər. Buna uyğun olaraq, cazibə və nisbi nəzəriyyənin təsirinə görə aydakı vaxtın yerdəki vaxtdan fərqli işləyəcəyi qeyd edilib.

 “Vaxtın genişləndirilməsi” prinsipinə əsaslanan bu sistem kosmik missiyalarda nanosaniyəlik dəqiqliyi təmin edərək ay missiyalarını dəstəkləyəcək. Sistemin detalları isə aşağıdakı kimi açıqlanıb.

Bu sistem həyati əhəmiyyətə malikdir

Ayın vaxtını ölçmək əksər insanların gündəlik həyatı üçün vacib olmasa da, Yer vaxtı ilə müqayisədə ay səthində vaxtın müəyyən edilməsi ayda insanın daimi mövcudluğunu təmin etmək üçün çox vacibdir.

Baydendən "NASA"ya tapşırıq

Keçən ilin əvvəlində ABŞ prezidenti Co Bayden NASA-ya Koordinasiyalı Ay Saatının ("LTC") hesablanması üzərində işə başlamağı tapşırmışdı.

Ancaq cazibə və nisbi nəzəriyyənin mürəkkəbliyi səbəbindən Artemida baza düşərgəsindəki saatların Yerdəki saatlardan fərqli işləyəcəyi qeyd edilib.
Bu da mümkün qədər doğru və etibarlı işləyəcək tamamilə yeni saatların yaradılmasını tələb edir.

Bu sistem ay missiyaları üçün önəmlidir

“Physical Review D” jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, yeni sistemin açarı "zamanın genişlənməsi" kimi tanınan nisbilik zaman transformasiyalarıdır.

JPL astrofiziki və tədqiqatın həmmüəllifi Slava Turışev “Popular Science” jurnalına deyib ki, onların işi ay ətrafı və dərin kosmos mühitində zaman standartlaşdırılması ilə bağlı daha geniş hədəflərə nəzəri cəhətdən uyğun gəlir. O qeyd edib ki, bu standartlar naviqasiya, rabitə və elmi əməliyyatlar üçün sub-nanosaniyədə sinxronizasiya tələb edən gələcək ay missiyaları üçün təməl qoyur.

Ay və Yer zamanı arasındakı fərqlər

Bir saniyənin uzunluğu cazibə qüvvəsindən və nisbi sürətdən asılı olaraq fərqli şəkildə hiss olunur.

Məsələn, aydakı bir astronavt yer mərkəzli saata baxdıqda, saatın hər yer günü üçün təxminən 56 mikrosaniyə itirdiyini görür.

Bu zaman kiçik görünsə də, vaxt keçdikcə toplanır və çoxmilyardlarla dollarlıq ay missiyaları və astronavtların həyatları ilə bağlı böyük problemlər yarada bilər.

Müstəqil Ay vaxtı sistemi yaradılmalıdır

Turışevin komandasının açıqlamasına görə, bu sistemlər əməliyyat səmərəliliyi, elmi tədqiqatlar və ayda gələcək kommersiya fəaliyyəti üçün çox vacibdir. Açıqlamada qeyd olunub ki, mövcud Yer mərkəzli çərçivələr bu tələblərə cavab vermək üçün qeyri-adekvatdır və müstəqil ay koordinatı və vaxt sistemini inkişaf etdirməyi zəruri edir. JPL tədqiqatçıları Yerdəki vaxtı ölçmək üçün istifadə edilən nisbilik prinsiplərini ay mühitinə uyğunlaşdırıblar. Bu prosesdə saatların daha sürətli işləməsinə səbəb olan zəif ay cazibəsi, ayın orbitində baş verən dövri zaman dəyişiklikləri və zamana təsir edən “kütləvi sıxlıq anomaliyaları” kimi faktorlar nəzərə alınıb. Tədqiqatçılar, 2011-ci ildə buraxılmış və on il davam edən "NASA"nın “Gravity Recovery and Interior” labaratoriyası ("GRAIL") missiyası zamanı toplanan detallı məlumatlardan istifadə ediblər.

Gündə 56 mikrosaniyə artıq

"GRAIL" missiyası ayın səthinin xəritəsini çəkmək və onun cazibə sahəsini ölçmək üçün iki peykdən istifadə edib.

Bundan əlavə, ay və yer arasındakı orbital məsafələri millimetr dəqiqliyi ilə ölçən “Lunar Laser Ranging” layihəsindən əldə edilən məlumatlar da nəzərə alınıb.

Son dərəcə intensiv hesablamalar və fizika analizindən sonra Turışev və komandası ay vaxtının yer vaxtı ilə müqayisədə gündə təxminən 56 mikrosaniyə irəlilədiyini müəyyən etdilər.

Ayın orbitindən asılı olaraq dəyişən bu yarı nizamlı ölçü hər 27,5 gündə cəmi 0,47 mikrosaniyəlik fərqlər yaradır. Lakin bu kiçik fərqlər təhlükəsiz raket enişləri və missiya cədvəlləri kimi hesablamalarda böyük fərq yarada bilər.

Davud / Valyuta.Az / SƏHƏR OXUSU