Azərbaycan Texniki Universitetinin əmək haqqı uçotu üzrə mütəxəssisi, mühasib Gündüz Ağayev Valyuta.az üçün yazır...

Müəssisələr işçilərin əmək haqqlarını hesablayarkən əsasən 2 məcəlləni rəhbər tuturlar: Əmək Məcəlləsi və Vergi Məcəlləsi. Əmək Məcəlləsinə əsasən işçinin əmək müqaviləsində işəgötürənlə müqavilədə vəzifə maaşı və ona uyğun olaraq aylıq əmək haqqı müəyyənləşdirilir. Vergilər Məcəlləsinə əsasən isə işçinin ödəyəcəyi gəlir vergisi müəyyən edilir. Bundan əlavə icbari tibbi sığorta, sosial sığorta və işsizlikdən sığorta haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qanunlarına əsasən işçilərdən müvafiq faizlərlə sığorta haqqları tutulur. Hesablanmış əmək haqqından vergi və sığorta haqqları tutulur. Hesablanmış əmək haqqından vergi və sığorta haqqları çıxıldıqdan sonra qalan məbləğ bank tərəfindən işçinin hesabına köçürülür. Bu məbləğlərdən birincisi “Gross əmək haqqı”, vergilər çıxıldıqdan sonra qalan məbləğ isə “Net əmək haqqı” adlanır. Bəzən, ümumişlək olaraq bunlardan birincisinə “çirkli maaş”, ikincisinə isə “təmiz maaş” deyilir.

Bəzən işçilər bir ay ərzində iş gününü müxtəlif səbəblərdən tam işləmirlər. Bu aşağıdakı səbəblərdən ola bilər:

a) İşçi məzuniyyət hüququndan istifadə etdikdə və ya ödənişsiz olaraq məzuniyyətə çıxdıqda;
b) İşçi əmək qabiliyyətini müvəqqəti olaraq itirdikdə;
c) Hər hansı digər üzrlü və ya üzrsüz səbəbdən işə gəlmədikdə. Bu halda əmək haqqlarının hesablanması qaydasını bilmək üçün aşağıdakı məsələyə aydınlıq gətirməliyik.

İlin hər bir ayı üçün fərqli iş günləri mövcuddur. Aylıq iş günlərinin sayı adətən hər il dekabr ayında növbəti il üçün Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilir və Kütləvi İnformasiya Vasitələrində yayılır. Məsələn, 2024-cü ilin yanvar ayında 19, fevral ayında 20, mart ayında isə 15 iş günü var. İşçinin “Gross əmək haqqı” aşağıdakı qaydada hesablanır:

Əmək haqqı = vəzifə maaşı/bir aydakı iş günlərinin sayı*işçinin işlədiyi günlər

İşçi aydakı iş günlərini tam işlədikdə onun işlədiyi günlərin aylıq iş günləri sayına nisbəti vahidə bərabər olduğuna görə “Gross əmək haqqı” əmək müqaviləsindəki vəzifə maaşına bərabər olur. Belə olan halda sadəcə gəlir vergisi və sosial sığorta haqqlarını çıxmaqla “Net əmək haqqı”nı hesablamaq olar.

Lakin, iş günü tam işlənilmədikdə isə bu məbləğlərin hesablanması aylar üzrə fərqli ola bilər. Oxucularımıza nümunələr üzərində izah etməyə çalışaq:
Tutaq ki, bir dövlət müəssisəsində üç işçi işləyir və hər üçü 1000 manat aylıq əmək haqqı alır. İşçilərdən biri yanvar, digəri fevral, üçüncü işçi isə mart ayında üzrlü səbəbdən 7 gün işə gəlmir. Fərz edək ki, yanvarda 19, fevralda 20, martda isə 15 iş günü var. Belə olan halda hər işçinin əmək haqqı ayrı-ayrılıqda aşağıdakı kimi hesablanacaq:

1-ci işçi üçün Gross əmək haqqı: 1000:19*12=631 manat 56 qəpik
2-ci işçi üçün Gross əmək haqqı: 1000:20*13=650 manat
3-ci işçi üçün Gross əmək haqqı: 1000:15*8=533 manat 28 qəpik

Göründüyü kimi, hər üç işçinin vəzifə maaşı və işə gəlmədiyi günlərinin sayı eyni olduğu halda aylıq iş günlərinin sayına uyğun olaraq aldıqları Gross əmək haqqları fərqli olacaqdır. İş günlərinin sayı az olan aylarda hesablanan “çirkli” əmək haqqı daha az, iş günləri çox olan aylarda isə daha çox olacaqdır. Daha sonra isə hər üç işçidən bərabər faiz miqdarında vergi və sığorta haqqları çıxılaraq alınan net əmək haqqları onların hesablarına köçürüləcəkdir.

Aylıq əmək haqqı qarşılığında əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan dəyərli oxucularımıza iş günlərinin az olduğu aylarda işdən qalmamağı tövsiyə edirik!