Almaniyada qısaldılmış iş həftəsi sınaqdan keçirilməyə başlanacaq. Dördgünlük proqram fevralın 1-dən test rejimində istifadəyə veriləcək. Almaniya mediasının məlumatına görə, yüzlərlə müəssisənin işçiləri maaşını tam saxlamaqla hər həftə əlavə istirahət günü əldə edəcək. Dördgünlük həftə tədqiqatının bu ilin avqust ayına qədər davam edəcəyi, təcrübədə 45 şirkətin iştirak edəcəyi vurğulanır. Sınaq nəticələrinə əsasən, onlar əmək məhsuldarlığını artırmaq üçün daimi olaraq üçüncü istirahət gününün tətbiq edilib-edilməməsinə qərar verəcəklər.

Qeyd edək ki, 2023-cü il iyulun 1-dən etibarən Qazaxıstanda dördgünlük iş həftəsi tətbiq edilib. Bununla bağlı Respublikanın Əmək Məcəlləsinə müvafiq dəyişikliklər edilib, ölkə Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bu dəyişiklikləri bəyənib. Qazaxıstanda əmək qanunvericiliyinə edilən yeniliklərin məqsədi ölkə sakinlərinin istirahət etmələri üçün onlara daha çox vaxt vermək olub. Əmək Məcəlləsində beşgünlük və altıgünlük iş həftələri də nəzərdə tutulub. İş həftəsinin müddəti tərəflər arasında razılaşmaya əsasən müəyyən olunur. Bəzi təşkilatlarda beşgünlük və altıgünlük iş həftələri növbələşdirilir. Qazaxıstanda dördgünlük, beşgünlük və altıgünlük iş həftələrində iş günündən əlavə iş müddəti ayda 12 saatdan çox, iş vaxtının məcmu uçotu müəyyən edilən hallarda isə ildə 120 saatdan çox olmamalıdır.

Qısaldılmış iş həftəsi sosial-iqtisadi baxımdan nə dərəcədə səmərəlidir? Dördgünlük proqram insanların əmək məhsuldarlığına, dövlət və özəl sektora necə təsir edə bilər?

“Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası”nın İcraiyyə Komitəsinin sədri, hüquqşünas Sahib Məmmədov Medianews.az-a bildirib ki, bəzi Qərb ölkələrində belə eksperimentlər həyata keçirilir. Hüquqşünasın sözlərinə görə, belə eksperimentlər həyata keçirən müəssisələrdə iş gününün qısaldılması hasilat həcmini azaltmır, yeni texnologiyanın tətbiqi nəticəsində biznes uduzmur: “Bu müəssisələrdə çalışanlar həftənin 5-6 iş gününə hasil etdiklərini, 4 iş günündə də hasil edirlər. Onların 4 gün işləməyi maaşlarına təsir etmir, azalma baş vermir. Əmək haqqından əlavə, hasilatda da azalma baş vermir. Burada həm biznes, həm də işçilər qazanır. Biznes hasilatı 6 günə deyil, 4 gündə icra etməklə qazanır. Nəticədə əlavə enerji itkisinə və iş xərclərinə yol verilmir. İşçilər də daha çox istirahət etmiş olurlar”.

S.Məmmədov qeyd edib ki, belə təcrübələr IV Sənaye İnqilabının baş verdiyi ölkələrdə, qabaqcıl müəssisələrdə həyata keçirilir. Azərbaycana gəlincə, hüquqşünas söyləyib ki, özəl şirkətlər dördgünlük iş rejimini tətbiq edə bilərlər, amma dövlət qurumlarında bu, mümkün deyil: “Bizdə qeyri-formal əmək bazarının həcmi o qədər böyükdür ki, işçilər nəninki 8, hətta 12 saat işlədilir. Üstəlik, bəzi hallarda əmək müqavilələri də olmur. Təəssüf ki, bu cür çatışmazlıqların qarşısını tam ala bilməmişik. Lakin Azərbaycandakı özəl şirkətlər Avropadakı kimi dördgünlük iş həftəsi rejimini tətbiq edə bilərlər. Bu, onların sərbəst seçimidir. Qanunvericilik buna qadağa qoymur. Amma dövlət orqanlarında, büdcə təşkilatlarında isə bu, mümkün deyil”.

Hüquqşünasın qənaətincə, Azərbaycanda, hətta Almaniyada da elə sahələr var ki, orada işi dayandırmaq mümkün deyil: “Dövlət orqanlarının fəaliyyətini həftənin 7 günündən 4 iş gününə endirmək qeyri-mümkündür. Buraya idarəetmə sistemi, polis, məhkəmə, həkim, notarius, təcili yardım və sair bu kimi sahələr, işlər daxildir. Onların fəaliyyəti dayana bilməz. Həyatı təmin edən sahələr növbəlilik prinsipi ilə həftənin 7 günü 24 saat ərzində işləyir. O baxımdan Almaniyada tətbiq edilən dördgünlük iş həftəsi rejimi bir eksperimentdir və çoxdandır müzakirə mövzusudur. Bizdə dövlət orqanları deyil, hansısa şirkət götürüb bunu tətbiq edərsə, qanunvericilikdə ona problem olmayacaq. Lakin dövlət qurumlarının bu eksperimenti tətbiq etməsi üçün ayrıca qanun olmalıdır. Belə bir qanunun olacağını isə gözləməyə dəyməz”.