Mühasib, vergi məsləhətçisi İlkin Lələyev Valyuta.az üçün yazır…

Vergi riskləri Vergi Məcəlləsinin 13.2.47-ci maddəsi üzrə vergi öhdəliklərinin hər hansı səbəbdən düzgün müəyyən edilməməsi nəticəsində vergi ödəyicisinin maliyyə itkilərinə məruz qalmasının mümkünlüyü anlayışını ifadə edir. 

Belə ki, bu vergi ödəyicisinin səhlənkarlığı, qanunvericiliyin tələbini bilməməsi, əməkdaşların peşə və vəzifəsinə etinasız yanaşması və s. kimi səbəbdən büdcəyə hesablanmalı olan vergini azaltması və ya az hesablanmasına şərait yaradaraq vergi orqanı tərəfdən cərimə olunma və ya maliyyə sanksiyası tətbiq edilmə ilə nəticələnə biləcək halın baş verməsidir. 

Bu risklər vaxtında aşkar edilmədikdə, aşkar edilmiş risklər aradan qaldırılmadıqda, vergi orqanı tərəfindən müəssisədə müvafiq yoxlamalar aparıla, aşkar edilmiş hallarla bağlı qanunvericiliyin tələbinə uyğun tədbirlər görülə bilər. Vaxtında riskləri görmək və ona nəzarət etməklə bizneslər həm qanuni fəaliyyətlərini fasiləsiz davam etdirə, həm də gələcəkdə yarana biləcək əlavə maliyyə itkilərindən uzaq qala bilərlər.

Bizneslərin vergi risklərinə nəyi aid etmək olar?

Bildiyimiz kimi vergi orqanı vergitutma, verginin doğru hesablanıb ödənilməsi üçün müvafiq nəzarət tədbirlərini həyata keçirir ki, bizneslərin də vergi riskləri sırf bu hallarla bağlıdır.

Belə ki, istənilən vergi növü üzrə vergidən yayınma, hesablanmalı vergi məbləğinin azaldılması, ödənilməli vergi məbləğinin vaxtında ödənməməsi, hesabatları doğru təqdim etməmək kimi hallar bizneslərin faktiki vergi risklərini artıran faktorlardır.

Vergi riski yaradan faktorlardan birinə nümunə olaraq hazırda bəzi ictimai iaşə, pərkəndə satış müəssisələrində mövcud olan pul vəsaitlərinin nağdsız qəbul edilməsi üçün “card-to-card” əməliyyatlarından (pos-terminal istifadədən yayınmaqla) istifadəni göstərmək olar. Belə ki, həmin müəssisədə bu əməliyyatla alıcıyla pul hesablaşmalarının aparılması qaydası pozularaq, bilərəkdən vergidən yayınma, nağdsız qəbul edilən vəsaitləri dövriyyədən gizlətmə halı baş verir. Bu halla bağlı vergi orqanının nəzarəti üzrə operativ vergi yoxlaması həmin müəssisədə keçirilərsə, ödəyici təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verdikdə 1000 manat, təqvim ili ərzində ikinci dəfə yol verdikdə 3000 manat, təqvim ili ərzində üç və daha çox dəfə yol verdikdə 6000 manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edilir.

Bəs vergi risklərini necə minimallaşdırmaq olar?

Vergi Məcəlləsinə əsasən, vergi risklərinin minimallaşdırılması dedikdə vergi ödəyicisinin vergi hesablamalarının tam və ya qismən yerinə yetirməsinə mənfi təsirlərin azaldılması və ya aradan qaldırılması başa düşülür.

Göründüyü kimi bu yarana biləcək mümkün vergi risklərinin azaldılması və ya aradan qaldırılması anlayışını ifadə edir.

Vergi risklərinin azaldılması üçün isə əvvəlcə müəssisədə mövcud vergi riskləri aşkarlanmalı, müvafiq tədbirlər yalnız bundan sonra görülməlidir.

Şirkətlərin biznes fəaliyyəti zamanı yaranmış risklərinin aşkarlanması üçün vergi auditinin aparılması şərtdir. Vergi auditi zamanı müəyyən period üzrə əvvəlki dövrün əməliyyatları yoxlanılır, qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olmayan və vergi yoxlamaları zamanı yarana biləcək maliyyə sanksiyası və ya cərimə tətbiq edilə biləcək hallar aşkar edildikdə qiymətləndirilərək müvafiq audit rəyi verilir. Bundan sonra aşkar olunmuş vergi risklərinin aradan qaldırılması üçün işlər aparıla bilər. 

Ümumiyyətlə, vergi riskinin yaranmaması üçün şirkət təsisçiləri və ya rəhbəri biznesin qurulması mərhələsində qanunvericiliyin tələblərini nəzərə almalıdır. 

Əgər müəssisə fəaliyyətə başlamazdan əvvəl qanunvericiliyin tələbləri müəyyən edilib, şirkətin təsərrüfat əməliyyatlarına tətbiq edilərsə, müəssisə biznes fəaliyyətini vergi riski olmadan davam etdirə bilər. Davam edən fəaliyyət üçün isə bu istiqamətdə dövri nəzarət şərtdir.