Son illərdə dünya əhalisinin artımında gözlənilməz bir dayanma müşahidə olunur və 2070-ci ilə qədər 65 yaşdan yuxarı insanların sayının 18 yaşdan aşağı olanları keçəcəyi gözlənilir. Bəs bu vəziyyətin arxasında duran səbəblər nələrdir?

Valyuta.Az xəbər verir ki, yaxın keçmişə qədər dünya əhalisinin artımında heç bir yavaşlama əlaməti yox idi. Lakin son bir neçə ildə əhali artımı demək olar ki, dayanma nöqtəsinə çatıb. Artıq bir çox ölkədə əhalinin zirvəyə çatdığı və əsrin sonuna qədər azalacağı düşünülür.

2024-cü ildə planetimizin əhalisi 8 milyarda çataraq, yeni bir mərhələyə qədəm qoyub. Lakin BMT-nin son proqnozlarına görə, önümüzdəki 60 il ərzində dünya əhalisinin cəmi iki milyard daha artacağı gözlənilir.

2080-ci illərdə dünya əhalisinin 10,3 milyara çatacağı və daha sonra əsrin sonuna qədər 10,2 milyara enəcəyi proqnozlaşdırılır. Mütəxəssislər dünya əhalisinin 2100-cü ildən əvvəl zirvəyə çatma ehtimalının 80% olduğunu düşünür.

Lakin 10 il əvvəl bu ehtimal cəmi 30% təxmin edilirdi və bəzi modellər 2100-cü ilə qədər qlobal əhalinin 12 milyardan çox olacağını proqnozlaşdırırdı. Əhali artımındakı bu sürət dəyişikliyi, doğum nisbətlərindəki kəskin azalma ilə izah oluna bilər. Bir ölkənin əhalisini qoruyub saxlamaq üçün doğum nisbətinin təxminən 2,1 olması lazımdır. Lakin artıq ölkələrin yarısından çoxunda bu nisbət kritik həddən aşağı düşüb.

Son məlumatlara görə, bütün ölkələrin demək olar ki, beşdə biri artıq "ultra aşağı doğum nisbətinə" malikdir, yəni hər qadına 1,4-dən az canlı doğum düşür. Dünyanın ən sıx əhalisi olan Çin də bu qrupa daxildir. Rusiya, Yaponiya və 60-dan çox ölkə ilə birlikdə Çin artıq maksimum əhalisini əldə edib və azalma mərhələsinə keçib. Bu ölkələrdə əhalinin 2054-cü ilə qədər təxminən 14% azalacağı gözlənilir.

Doğum nisbətlərinə təsir edən bir çox amil olsa da, bu geniş yayılmış azalma əsasən "demoqrafik keçid" adlanan hadisə ilə izah oluna bilər. Sənayeləşdikcə qadınlar daha az uşaq sahibi olmağa meyllidir. Qadınlar daha çox karyera imkanları əldə edir və ümumiyyətlə həyatlarının sonrakı mərhələlərində ailə qurmağı üstün tuturlar. Uşaq ölüm nisbətlərinin azalması və torpaq işləmək üçün böyük ailələrə ehtiyacın azalması kimi amillər də daha az uşağın doğulmasına səbəb olur.

Doğum nisbətlərindəki bu azalma, artan ömür uzunluğu ilə birləşdikdə, əhalinin demoqrafik quruluşunu əsaslı şəkildə dəyişdirə bilər və ümumi əhalinin yaşı xeyli yüksələ bilər. Mütəxəssislər əhali artımında ümumi azalma proqnozlaşdırmaqla yanaşı, 2070-ci il ətrafında 65 yaşdan yuxarı insanların sayının 18 yaşdan aşağı olanları ötəcəyini də proqnozlaşdırırlar.