Redaktor
Məzuniyyət hansı halda daha sərfəlidir?
Nüsrət Xəlilov
Əmək qanunvericiliyi üzrə ekspert
Məzuniyyəti düzgün planlaşdırmağınızdan asılı olaraq hesablanmış məzuniyyət haqqı bəzən çox, bəzən isə az ola bilər. Buna görə də, məzuniyyəti planlaşdırdığınız zaman, məzuniyyətin hansı tarixlərdə sizə görə daha sərfəli hesab edilə biləcəyini bilməlisiniz. Bunu iki şəkildə sərfəli hesab etmək olar. Birincisi, bəzi şəxslər məzuniyyət haqqının daha çox olmasını, bəzi şəxslər isə məzuniyyət günlərinin daha çox olmasını sərfəli hesab edə bilər.
Əvvəlcə qeyd edək ki, Əmək Məcəlləsində məzuniyyətin başlanmasının və ya bitməsinin qeyri iş günlərinə düşməsini məhdudlaşdıran hər hansı bir norma müəyyən edilməyib. Bu baxımdan, işçinin ərizəsi əsasında məzuniyyətin ilk və son günü qeyri iş günü ola da bilər. Məzuniyyətin qeyri iş günündən başlaması həftəsonu günlərin işçinin onsuzda istirahət günləri olduğundan məntiqli hesab edilməsə də, qanunvericilik bunu qadağan etmədiyi üçün tətbiq edilə bilən haldır. Məzuniyyətin son gününün qeyri iş gününə düşməsi halında isə, işçinin işə başlama tarixi qeyri iş günündən sonrakı ilk iş günü olacaqdır. Məzuniyyət günləri təqvim günləri üzrə verildiyi üçün, başlama və bitmə tarixlərinin hansı vaxta düşməsi ilə bağlı hər hansı qadağa müəyyən edilməmişdir. Qeyd edilənlərə əsasən, fərqli nüanslara nəzər yetirək.
Məzuniyyət gününün az istifadə edilməsi üçün
Əgər, az məzuniyyət günlərindən istifadə edərək, çox istirahət etmək istəyiriksə, bu halda məzuniyyəti həftənin ilk günündən həftənin sonuna kimi götürmək lazımdır. Bu zaman həftəsonları məzuniyyət gününə daxil olmasa da siz, 5 günlük məzuniyyət dövründə 9 gün istirahət etmək şansı əldə edəcəksiniz. Eyni zamanda, bir məsələni də qeyd edək ki, Əmək Məcəlləsinin 114-cü maddəsinə əsasən, Əmək məzuniyyəti dövrünə təsadüf edən iş günü hesab olunmayan bayram günləri məzuniyyətin təqvim günlərinə daxil edilmir və ödənilmir. Buna görə də, əgər siz az məzuniyyət günü ilə daha çox dincəlmək istəyirsinizsə, bu zaman məzuniyyət bayram günləri daha çox olan aylara, yəni yanvar və mart aylarına sala bilərsiniz. Bu zaman, bayram günlərinə təsadüf edən məzuniyyət günləri qədər məzuniyyətin müddəti uzanacaq.
Məzuniyyət haqqının çox olması üçün
Məzuniyyət götürərkən məzuniyyət haqqının çox olması üçün məzuniyyəti istirahət günlərinə salmaq lazımdır. Yəni, məzuniyyəti həftənin son günündən və ya istirahət günündən başlayaraq götürmək və məzuniyyətin bitmə vaxtını da həftənin əvvəlinə düşməyini planlaşdırmaq lazımdır. Çalışmaq lazımdır ki, məzuniyyət günlərinə uyğun olaraq həftəsonları da məzuniyyət gününə daxil olsun. Bu halda, məzuniyyət günləri təqvim günlərinə əsasən hesablandığı üçün, istirahət günlərinə görə də ödəniş hesablanacaq. Amma bu halda, daha çox məzuniyyət günündən istifadə edəcəksiniz.
Bayram günlərinin az, iş günlərinin çox olmasına diqqət edilməsi
Məzuniyyət zamanı çox vacib məqamlardan biri də, məzuniyyət götürülən ayda bayram günlərinin az, iş günlərinin çox olmasına diqqət edilməsidir. İşçinin maaşı aylar üzrə eynidir, amma aylardakı iş günlərinə görə fərqlidir. İş günlərinin bəzi aylarda çox və az olması səbəbindən bir iş gününə düşən əmək haqqı müvafiq olaraq çox və az ola bilər.
Nümunə 8. İşçi sabit olaraq aylıq 1500 manat əmək haqqı alır. Müqayisə üçün mart və avqust ayları üzrə məzuniyyət zamanı iş günlərinə düşən əmək haqqı məbləğinə diqqət edək.
2021-ci ilin istehsalat təqviminə əsasən, mart ayında 17, avqust ayında isə 22 iş günü vardır. 1500 manatlıq əmək haqqı ilə mart ayında hər iş gününə (1500/17) 88.24 Azn əmək haqqı düşürsə, avqust ayında isə 68.18 Azn əmək haqqı düşür. İşçi, məzuniyyətə çıxmayıb işlədiyi halda, iş gününə düşən əmək haqqı dəyişsə də, nəticədə yekun əmək haqqı eyni olur. İşçinin orta aylıq əmək haqqının da 1500 Azn olduğunu düşünsək, bir günə düşən orta məzuniyyət haqqı 49.34 Azn (1500 / 30.4) olacaq. Bunu daha aydın izah etmək üçün, işçinin bir həftə məzuniyyətə çıxdığı halda, məzuniyyətin 5 günü iş gününə düşürsə, bunun mart (iş günü az olan) və avqust (iş günü çox olan) aylarında icra edilməsinə nəzər salaq.
Nümunə 9. İşçi mart ayının 9 – 15 tarixləri arasında və 2 – 8 avqust tarixləri arasında məzuniyyətə çıxması halında eyni günlük məzuniyyət və eyni əmək haqqı məbləğinə görə aylıq qazanc necə dəyişəcək? Əmək haqqı və orta aylıq əmək haqqı 1500 manatdır.
Hər iki ayda məzuniyyət zamanı məzuniyyət 5 iş günü və 2 istirahət günündən ibarətdir. Qeyd edək ki, 2021-ci ilin istehsalat normasına əsasən, mart ayında 17, avqust ayında isə 22 iş günü vardır.
Məzuniyyət haqqı: 1500 / 30.4 = 49.34 Azn * 7 təqvim günü = 345.38 Azn
Mart ayında əmək haqqı: (1500 / 17 iş günü) * 12 iş günü = 1058.82 Azn
Avqust ayında əmək haqqı: (1500 / 22 iş günü) * 17 iş günü = 1159.09 Azn
Beləliklə, işçinin ümumi gəliri mart ayında 1404.7 Azn (345.38+1058.82), avqust qayında isə 1504.47 Azn (345.38+1159.09) olacaqdır.
Bir iş gününə düşən əmək haqqı məbləği yüksək olan aylarda, işləmək, az olan aylarda məzuniyyət götürmək sərfəlidir. Yəni iş günü az olan aylarda işləmək, çox olan aylarda məzuniyyət götürmək daha səmərəlidir. İş günü az olan aylarda bir günə düşən əmək haqqı yüksək olduğundan əmək haqqından daha çox tutulma olacaqdır. Məzuniyyət haqqı isə hər ay dəyişməz olaraq qalır, əgər ki, orta aylıq əmək haqqında artım və ya azalma olmayıbsa.
Bir neçə nümunə ilə qeyd etdiyimiz hallarda əmək haqqı və məzuniyyət haqqının artıb azalmasına diqqət edək.
Nümunə 10. İşçi 2021-ci ilin məzuniyyətini 13 - 29 avqust tarixlərinə planlaşdırır. 17 günlük məzuniyyətin tərkibində 6 gün istirahət günləri vardır. Bu zaman məzuniyyət haqqı məbləğinin nə qədər olacağına baxaq:
Fərz edək ki, işçinin orta aylıq əmək haqqı məbləği 1200 manatdır. 2021-ci ilin iyul ayında 22 iş günü var. 13 - 29 avqust tarixləri məzuniyyət günləri olduğundan avqust ayında işçi, 11 iş günü işləyəcəkdir.
Məzuniyyət haqqı: 1200 / 30.4 = 39.47 Azn * 17 təqvim günü = 671.05 Azn
Əmək haqqı: 1200 / 22 = 54.55 Azn *11 iş günü = 600 Azn
Avqust ayı üzrə cəmi gəlir: 671.05 + 600 = 1271.05 Azn olacaqdır.
Göründüyü kimi, həftə sonlarının məzuniyyət günlərinə daxil edilməsi ilə işçinin məzuniyyət haqında artım oldu. Amma bu halda, işçinin daha çox məzuniyyət günü istifadə edildi.
