Nüvə şirkətləri son illərdə daha ucuz, daha təhlükəsiz və daha modulyar mikro reaktorların istehsalına diqqət yetirirlər.  

Valyuta.Az "Euronews"a istinadla xəbər verir ki, nüvə enerji sahəsində son bir neçə ildə mühüm irəliləyişlər əldə edilib. Təkcə keçən il ABŞ-də nüvə qurğularının məqsədli şəkildə yenidən istifadəyə verilməsi, tarixi reaktorların işə salınması və bir neçə yeni reaktorun qurulması istiqamətində mühüm addımlar atılıb.  

Bu inkişaf yeni iqlim hədəfləri ilə daha da sürətlənib və bir çox ölkə yaşıl enerji hədəflərinə çatmaq üçün daha yaxşı bərpa olunan enerji mənbələri axtarışına başlayıb.  

Avropada nüvə sahəsindəki irəliləyişlər Amerikadakından bir qədər yavaş olsa da, Rumıniya, Fransa və Bolqarıstan kimi bəzi Avropa İttifaqı ölkələri nüvə layihələrini dəstəkləmək və investisiyaları artırmaq üçün səylərini gücləndiriblər.  

Nüvə reaktorları neft hasilatı, enerji istehsalı, istehsalat və duzsuzlaşdırma (desalinasiya) kimi müxtəlif sahələrdə istifadə olunur. Həmçinin tədqiqat mərkəzlərində, nüvə elektrik stansiyalarında, buzqıran gəmilərdə və sualtı qayıqlar kimi nəqliyyat vasitələrində tətbiq olunur.  

Saatlar, tüstü detektorları və yapışmaz materiallar kimi bəzi kiçik istehlak mallarında da az miqdarda radioaktiv maddələrdən istifadə edilir.  

Son illərdə bir çox nüvə şirkəti sıfır karbonlu enerji istehsalını artırmaq və müxtəlif sahələrin elektrik batareyalarına olan asılılığını azaltmağa kömək etmək üçün reaktorların ölçüsünü kiçiltməyə çalışır.  

Bu kiçik reaktorların təxminən yük konteyneri ölçüsündə olması və əslində daha kiçik batareyalar kimi fəaliyyət göstərməsi gözlənilir.  

Nüvə şirkətləri niyə indi mikro reaktorlara diqqət yetirir?

Mikro reaktorlar təmiz enerji təmin etmək qabiliyyətinə malik olmaqla yanaşı, illərlə yanacaq doldurulmasına ehtiyac olmadığı üçün ənənəvi generatorlardan daha etibarlı hesab olunur. Həmçinin, passiv təhlükəsizlik xüsusiyyətləri sayəsində radioaktiv sızma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldaraq daha təhlükəsiz bir seçim kimi qəbul edilir.  

Fabrikdə hazırlanıb modullar şəklində lazım olan yerlərdə quraşdırıldıqları üçün "sökülüb-yığıla bilən" xüsusiyyətə malikdirlər və daha iri müəssisələrlə müqayisədə xeyli ucuzdur. Mikro reaktorlar, həmçinin duzsuzlaşdırma (desalinasiya), regional isitmə, hərbi bazalar və bir çox digər sənaye sahələrində tətbiq edilə bilər.  

Bu reaktorları işə salmaq və ya texniki xidmətini təmin etmək üçün nə yerində işçi qüvvəsinə, nə də nəzarət otağına ehtiyac duyulur. Bu da işçi xərclərini azaldaraq sənayelər arasında daha müstəqil əməliyyatlara imkan yaradır.  

Nüvə şirkətlərinin hazırda mikro reaktorlara yönəlməsinin əsas səbəblərindən biri, qlobal dekarbonizasiya səylərinə dəstək olmaq və qaz və dizel kimi fosil yanacaqlardan istifadə edən ənənəvi generatorları əvəz etməkdir.  

Hazırda bu tip qaz və dizel generatorları kənd təsərrüfatı, istehsalat, səhiyyə, tikinti, təhsil, nəqliyyat və müdafiə kimi bir çox sahədə istifadə olunur. Bundan başqa, dənizdə yerləşən neft-qaz platformaları və məlumat mərkəzləri kimi yerlərdə də geniş tətbiq edilir.  

Bu səbəbdən mikro reaktorlara keçid, bu sənayelərin karbon emissiyalarını və ekoloji izlərini azaldaraq müsbət təsir göstərə bilər.  

Mikro reaktorların xüsusilə mədənçilik sektorunda istifadəsi artdıqca onların populyarlığı da artır. Hazırda mədənlərin əksəriyyəti qazıntı işləri üçün əsas enerji mənbəyi kimi dizeldən istifadə edir ki, bu da həm baha başa gəlir, həm də ətraf mühitin ciddi çirklənməsinə səbəb olur. Lakin mikro reaktorlar, təmiz enerji mənbələri və uzunmüddətli performansları ilə bu problemlərin hər ikisini həll edə bilər.  

Mikro reaktor inqilabına liderlik edən əsas şirkətlərdən biri, "eVinci" mikro reaktorunu inkişaf etdirən "Westinghouse Nuclear"dır. Bu reaktorun yanacaq doldurulmasına ehtiyac olmadan səkkiz ildən çox müddət ərzində təxminən 5 meqavat elektrik enerjisi istehsal edəcəyi gözlənilir.  

Bu reaktorların universitetlər, ucqar icmalar, məlumat mərkəzləri, sənaye obyektləri və müdafiə əməliyyatları kimi yerlərə təhlükəsiz, karbon emissiyasız və miqyaslandırıla bilən enerji təmin etməsi planlaşdırılır. Bundan əlavə, bu reaktorlar hidrogen istehsalı imkanına da malik olacaq.  

Nüvə enerjisinin ümumi qəbul olunmasının qarşısında hələ də maneələr var

Nüvə enerjisi qlobal iqlim hədəflərinə nail olmaq yolunda əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə etsə də, hələ də ciddi narahatlıqlarla və etirazlarla üzləşir.  

Narahatlıqları artıran əsas məsələlərdən biri, radioaktiv tullantıların istehsalı və əksər hallarda bu tullantıların düzgün şəkildə idarə olunmamasıdır. Bu vəziyyət, tullantıların su ehtiyatlarını və torpağı çirkləndirməsi halında, növbəti illərdə insan və ətraf mühit sağlamlığına mənfi təsirlərlə bağlı qorxuların artmasına səbəb olur.  

Çernobıl faciəsi və Fukusima nüvə stansiyasındakı qəza kimi nüvə fəlakətlərinin riskləri, yeni və mövcud nüvə layihələrinə qarşı müxalifətin əsasını təşkil edir.  

Digər mühüm narahatlıq isə nüvə silahlarının yayılması riskidir ki, bu da mövcud geosiyasi gərginlikləri daha da kəskinləşdirə bilər. Bundan əlavə, uran mədənlərində çalışan işçilərin artan ağciyər xərçəngi halları ilə mübarizə aparması da diqqət çəkən problemlər sırasındadır.  

Lakin indiyə qədər nüvə enerjisinə qarşı əsas çəkindirici faktorlardan biri olan və mikro reaktor istehsalına da təsir edə biləcək nüvə reaktorlarının tikinti xərcləri, çox vaxt milyardlarla dollar həcmində olur.  

Mikro reaktorların dəyəri ənənəvi nüvə reaktorlardan daha aşağı olsa da, yenə də əhəmiyyətli investisiya tələb edir və bu sahə hələ inkişaf etmiş bir bazara malik deyil. Bu vəziyyət, xüsusilə mövcud qeyri-sabit iqtisadi şəraitdə investor tapmağı olduqca çətinləşdirir.  

Rəhim / Valyuta.Az / SƏHƏR OXUSU