Qlobal iqtisadiyyat yeni ilə yüksələn geosiyasi gərginliklər fonunda başlayır. Bu vaxt dünyanın aparıcı mərkəzi bankları son onilliklərin ən böyük inflyasiya şokundan sonra faiz dərəcələrini azaltmağa çalışır.  

Valyuta.Az "The Guardian"a istinadla xəbər verir ki, xəbər verir ki, Trampın Ağ Evdə ikinci dönəminin iqtisadi gündəmi formalaşdırması gözlənilir. Seçilmiş prezident ABŞ idxalına genişmiqyaslı tariflər tətbiq etmək təhdidi ilə qlobal ticarət gərginliklərini yenidən gündəmə gətirib.  

Böyük Britaniyanın iqtisadiyyatı zəifləməkdə davam edir və inflyasiya təzyiqləri ölkəni sıxışdırır. Avrozona daxilindəki ən böyük iqtisadiyyatlar siyasi qarışıqlığa qərq olub. Pekin Çin iqtisadiyyatını dirçəltmək uğrunda mübarizə aparır, qlobal cənub ölkələri isə artan borc faiz ödənişləri ilə üzləşir.  

2025-ci ilin iqtisadi perspektivlərini müəyyən edən beş əsas məqam:

1. Trampın ticarət müharibələri

Trampın aydın qələbəsi, birinci müddətində Çinlə qarşıdurmaların qlobal ticarətə təsir etdiyi dövrdən daha genişmiqyaslı mübarizələrin mümkünlüyünü göstərir. Buna baxmayaraq, bir çox iqtisadçı onun seçki kampaniyasında verdiyi təhdidlərin - Çinə qarşı 60%-ə, digər düşmən və müttəfiqlərə isə 20%-ə qədər idxal tariflərinin tətbiqi - tam həyata keçirilməyəcəyini düşünür.  

Seçilmiş prezidentin biznes vergilərini və tənzimləmələrini azaltmaq vədləri investorları ABŞ səhm bazarında canlanma gözləntisinə sövq edir. Bununla belə, bu tədbirlərin ABŞ-nin federal büdcəsində böyük çatışmazlıq yaradacağı ilə bağlı narahatlıqlar artır. İdxala daha yüksək vergilərin tətbiqi isə ev təsərrüfatlarında inflyasiyanı artırmaq təhlükəsi daşıyır.  

Ukrayna və Yaxın Şərqdə də gərginliklər davam edir. Avrozona ölkələrində isə siyasi qeyri-müəyyənlik artmaqdadır. Fransa və Almaniya hökumətləri daxili təzyiqlərlə üz-üzədir.  

2. İnadkar inflyasiya

Dünyanın ən güclü mərkəzi bankları 2024-cü ildə inflyasiyanın gözləniləndən daha sürətlə azalması fonunda faiz dərəcələrini endirməyə başladılar. Gələn ilin əsas diqqət mərkəzi inflyasiya təzyiqlərinin davam edəcəyi ilə bağlı narahatlıqlar və iqtisadi artım perspektivləri fonunda borclanma xərclərinin nə qədər azaldılacağı olacaq.  

"İngiltərə Bankı" inflyasiyanın 2027-ci ilə qədər 2%-lik hədəfindən yuxarı qalacağını proqnozlaşdıraraq mərhələli bir yanaşma tətbiq etməyi planlaşdırır. Ümumi inflyasiya 2022-ci ilin ikinci yarısındakı 11.1%-lik zirvəsindən geriləyərək 2024-cü ilin sentyabrında qısa müddətə 2%-dən aşağı düşsə də, yenidən 2.6%-ə yüksəlib.  

Maaş artımı gözləniləndən daha güclü olaraq inflyasiyanı artırmaq potensialı nümayiş etdirib. Bank həmçinin Reyçel Rivzin payız büdcəsinin təsirini də izləyir; maliyyə naziri aprel ayından etibarən işəgötürənlərin milli sığorta ödənişlərinin 25 milyard funt sterlinq artırılacağını elan edib. Biznes liderləri bunun ya iş yerlərinə zərbə vuracağını, ya da yüksək qiymətlər vasitəsilə istehlakçılara ötürüləcəyi mövzusunda xəbərdar ediblər.  

London investorları 2025-ci ildə dərin faiz endirimləri gözləntilərini azaldıblar. Maliyyə bazarları ilin sonuna qədər hazırkı 4.75%-lik faiz dərəcəsindən cəmi iki dəfə endirim ediləcəyini proqnozlaşdırır. Bu, payızda bəzi analitiklərin faizlərin 2.75%-ə qədər endiriləcəyini proqnozlaşdırdıqları dövrə nisbətən daha azdır.  

3. Staqflyasiya təhlükəsi

Britaniya iqtisadiyyatı durğunluq astanasındadır, bu isə inflyasiyanın yüksək, artımın isə zəif olduğu “staqflyasiya” dövrünün baş verəcəyi perspektivini artırır. Birləşmiş Krallıq 2024-cü ilin birinci yarısında G7 ölkələri arasında ən sürətli artımı nümayiş etdirdi. Bunun səbəbi 2023-cü ilin ikinci yarısındakı səthi resessiyadan qismən geri dönüş idi. Lakin istehlakçı və biznes inamının kəskin azalması iqtisadiyyata mənfi təsir edib. Bəzi analitiklər bunu Leyboristlər Partiyasının bədbin ritorikası və vergi artırma planları ilə əlaqələndirirlər.  

Kiyr Starmerin parlamentin sonuna qədər G7-də davamlı ən sürətli artımı təmin etmək hədəfinə erkən zərbə kimi, iqtisadiyyat oktyabr ayında 0.1% kiçilib, "İngiltərə Bankı" isə 2024-cü ilin son üç ayında sıfır artım proqnozlaşdırır.  

Bununla belə, bəzi ekspertlər daha optimistdirlər. "Peel Hunt" broker şirkətinin baş iqtisadçısı Kallum Pikering (Callum Pickering) bildirib ki, Britaniyada siyasi fon əvvəlki illərə və digər ölkələrlə müqayisədə daha sabitdir, bu isə iqtisadi inamın bərpa olunmasına kömək etməlidir.  

"Siyasət burada bir qədər darıxdırıcıdır. Əsasən bu, ilk normal il olacaq. Ən son belə bir şeyi bəlkə də 2015-ci ildə deyə bilərdik. İnsanların normal vəziyyətə qayıtdığımızı başa düşməsi üçün təxminən altı ay lazım olacaq."  

"Britaniya Avropa İttifaqına üzvlüklə bağlı referendumu, pandemiyanı və 1940-cı illərdən sonra Avropada baş verən ilk müharibəni yaşadığı üçün travmatik bir dövr keçirib."  

4. Məşğulluq səviyyəsi

Britaniya, Covid pandemiyasından əvvəlki dövrlə müqayisədə məşğulluq səviyyəsi aşağı olan azsaylı inkişaf etmiş ölkələrdən biridir. Ölkədə 9 milyondan çox insan “iqtisadi cəhətdən qeyri-fəal” hesab olunur – nə işləyirlər, nə də iş axtarırlar. Onların təxminən 3 milyonunun əsas səbəbi uzunmüddətli sağlamlıq problemləridir ki, bu göstərici tarixi zirvəyə yaxınlaşır. Daha çox insanı işə qaytarmaq, hökumət tərəfindən iqtisadi artımı canlandırmaq üçün ən güclü vasitələrdən biri kimi görülür və 2025-ci ildə əsas prioritetlərdən biri olacaq. Bu səylərin bir hissəsi zəifləmiş ictimai xidmətləri bərpa etməyə yönələcək, həmçinin yazdan etibarən iş mərkəzləri və məşğulluq dəstəyi ilə bağlı dəyişikliklər ediləcək.  

5. İstiqraz müfəttişləri

Dünyanın bir çox hökumətləri artan borclanma xərcləri ilə üzləşir. 2008-ci il maliyyə böhranından sonrakı ultra-aşağı faiz dərəcələri dövründən fərqli olaraq, dövlət borcu ilə maliyyələşən xərclərin kövrək artımı dəstəklədiyi vaxtlar geridə qalıb. 2025-ci ildə inflyasiyanın daha uzunmüddətli və faiz dərəcələrinin yüksək olma riski vəziyyəti çətinləşdirəcək.  

“Yeni yüksək real faiz dərəcələri rejimində pis dövrlərdə genişlənməyə yönəlik fiskal siyasət artıq pulsuz deyil. Bu, yaxşı dövrlərdə düzgün fiskal konsolidasiya tələb edir”, - "Bank of America" analitikləri müştərilərinə göndərdikləri qeyddə yazıblar.  

Trampın vergi endirimi planları ABŞ-da fiskal kəsirin artmasına səbəb ola bilər. Rifs, 2025-ci ildə xərclər nəzərdən keçirildiyi zaman özünün tətbiq etdiyi fiskal qaydalara riayət etmək üçün vergiləri artırmadan və ya xərcləri azaltmadan çıxış yolu tapmaq problemi ilə üzləşəcək. Fransa isə siyasi gərginlik fonunda büdcə kəsirini azaltmağa çalışır.  

Yüksək kəsirli hökumətlərə borc verərkən investorlar daha yüksək gəlir tələb edə bilər ki, bu da “istiqraz müfəttişləri”nin yenidən meydana çıxmasına səbəb ola bilər və dövlət borclanma xərclərinin daha da artmasına gətirib çıxara bilər.  

Dünyanın ən böyük istiqraz investorlarından biri olan "Pimco"nun aktiv menecerləri Mark Seydner və Pramol Davan bildiriblər: “Bir məqamda, əgər çox borc alırsınızsa, kreditorlar borcunuzu geri ödəmək qabiliyyətinizi sual altına ala bilər. Bunun üçün müfəttiş olmaq tələb olunmur.”  

Rəhim