Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu (SIPRI) 2019-2023-cü illər üçün qlobal silah ticarətinin vəziyyəti ilə bağlı yeni hesabat dərc edib. 

Valyuta.az xəbər verir ki, hesabata görə, 2014-2018-ci illərin beş illik dövrü ilə müqayisədə Avropa ölkələri tərəfindən silah alışı təxminən iki dəfə (+94%) artıb, dünyanın 10 ən böyük idxalçısının daxil olduğu Asiya və Okeaniyaya ixrac əhəmiyyətli artım nümayiş etdirib.

2019-2023-cü illərdə 2014-2018-ci illərlə müqayisədə ABŞ hərbi satışlarını 17% artırdığı halda, Rusiyanın silah ixracı yarıbayarı azalıb. Rusiya Federasiyası SIPRI siyahısında ilk dəfə olaraq ikinci yeri Fransaya uduzaraq dünyanın ən böyük ixracatçıları arasında üçüncü yeri tutub. Silah tədarükünün qlobal həcmi yuxarıda göstərilən dövrdə bir qədər azalma göstərib - 3,3%.

Rusiya ixracatı

SIPRI-nin məlumatına görə, 2019-2023-cü illərdə Rusiyanın silah ixracı 2014-2018-ci illərlə müqayisədə 53% azalıb və nəticədə onun payı qlobal həcmdə 11% təşkil edib. Son beş ildə kəskin azalma müşahidə olunub: 2019-cu ildə Rusiyanın əsas silahları 31 ölkəyə satılıbsa, 2022-ci ildə ölkələrin sayı 14-ə, 2023-cü ildə isə 12-yə enib.

İxracın 68%-i Asiya və Okeaniya ölkələrinə gedib. Ən böyük alıcılar Hindistan (34%), Çin (21%) və Misir (7,5%) olub. Yaxın Şərq ölkələrindən alışlar ümumi məbləğin 13%-ni, Afrika ölkələrindən isə 10%-ni təşkil edib. Satışların azalması Hindistana 34%, Çinə 39%, Misirə isə 54% təşkil edib. 2014-2018-ci illərdə Rusiya silahlarının idxalçıları arasında dördüncü və beşinci yerləri Əlcəzair və Vyetnam tutub, lakin sonra onların həcmi müvafiq olaraq 83% və 91% azalıb.

Hesabatın müəllifləri hesab edirlər ki, əsas silahlar üçün sifarişlərin məhdud sayda olması, ən azı yaxın gələcəkdə Rusiya ixracatını 2014-2018-ci illərdəki səviyyədən aşağı saxlayacaq. 2019-cu ildə Rusiya silah satışının həcmi əvvəlki iyirmi ilin istənilən səviyyəsində olub. 2020, 2021 və 2022-ci illərdə əhəmiyyətli dərəcədə, 2023-cü ildə isə əvvəlki ilə nisbətən 52% azalıb.

Avropa

2019-2023-cü illərdə Avropa ölkələri tərəfindən hərbi satınalmaların 55%-i ABŞ-dan alınıb ki, bu da əvvəlki dövrlə müqayisədə 35% çoxdur.

SIPRI-nin direktoru Den Smit qeyd edir ki, “Avropa ölkələrinin idxalının yarıdan çoxu ABŞ-dan gəlir”. Eyni zamanda, regiondan kənara göndərilən böyük həcmlər də daxil olmaqla, qlobal silah ixracının təxminən üçdə biri Avropanın payına düşür ki, bu da Avropanın güclü hərbi-sənaye potensialını əks etdirir. Bir çox amillər "Avropalı NATO üzvlərinin ABŞ-dan idxalla bağlı qərarlarını, eləcə də daha çox texniki, hərbi və maliyyə məsələləri ilə yanaşı, transatlantik münasibətləri saxlamaq vəzifəsini də müəyyən edir. Transatlantik əlaqələr yaxın illərdə dəyişərsə, Avropa dövlətlərinin satınalma siyasətləri də dəyişilə bilər”.

Avropa ölkələrinin silah idxalı 94% artıb. Bu artım dünya reytinqində dördüncü yeri tutaraq Avropanın ən böyük idxalçısı olan Ukraynaya tədarüklə bağlı olub. 2022-ci ilin fevralından bəri 30 ölkə Ukraynaya silah göndərib.

2019-2023-cü illərdə Avropa idxalının 55%-ni Amerika silahları təşkil edib. Əvvəlki beşillikdə onların payı 35% olub. Regionun digər iki aparıcı hərbi təchizatçısı - Almaniya və Fransanın payları müvafiq olaraq 6,4% və 4,6% təşkil edir.

SIPRI-nin baş tədqiqatçısı Peter Vezeman yazır: "Yüksək dəyərli silahlar, o cümlədən 800-ə yaxın döyüş təyyarəsi və helikopter sifarişləri ilə Avropadan hərbi idxal yüksək olaraq qalacaq. Son iki ildə biz Rusiyanın Ukraynaya qarşı apardığı raket kampaniyası nəticəsində Avropada hava hücumundan müdafiə sistemlərinə tələbatın artdığını müşahidə etdik”.

ABŞ və Fransa

2014-2018-ci illərlə müqayisədə 2019-2023-cü illərdə 17% artan Amerika hərbi ixracının payı qlobal miqyasda 34%-dən 42%-ə yüksəlib. 2019-2023-cü illərdə ABŞ 107 ölkəyə əsas silah tədarük edib ki, bu da əvvəlki beşillik planların hər hansı birinin müvafiq göstəricisini üstələyir. 2014-2018-ci illərdə 62%-dən qlobal ixracatın 72%-i ABŞ və Qərbi Avropanın payına düşüb.

SIPRI Müdafiə Təchizatları Proqramının Direktoru Metyu Corc deyir: “Hərbi təchizatçı kimi ABŞ əvvəlki illərdəkindən daha çox ölkəyə silah ixrac edərək, xarici siyasətin mühüm aspekti olan qlobal rolunu artırıb. ABŞ-ın iqtisadi və geosiyasi hökmranlığına meydan oxuyurlar”.

Fransanın hərbi ixracatı 2014-2018-ci illərlə müqayisədə 2019-2023-cü illərdə 47% artaraq ölkəyə ilk dəfə olaraq dünya reytinqində ikinci yeri tutmağa imkan verib. Təchizatların əsas hissəsi Asiya və Okeaniyaya (42%), həmçinin Yaxın Şərqə (34%) edilib. Fransız silahlarının ən böyük idxalçısı Hindistandır ki, bu da ümumi silahların təxminən 30%-ni təşkil edir. İxracın artımının əsas səbəbi Hindistan, Qətər və Misirə hərbi təyyarələrin tədarüküdür.

SIPRI-nin tədqiqatçısı Katarina Cokiç deyir: “Fransa yüksək qlobal tələbatın yaratdığı imkanlardan öz müdafiə sənayesini ixrac vasitəsilə genişləndirmək üçün istifadə edir. Fransa Avropadan kənarda döyüş təyyarələrinin satışında xüsusilə uğurlu olub”.

Digər təchizatçılar

Digər əsas təchizatçı ölkələrə gəldikdə, onlardan ikisi - İtaliya və Cənubi Koreya - satış həcmini müvafiq olaraq 86% və 12% artırıb və beşi tədarükdə azalma göstərib: Böyük Britaniya (-14%), Almaniya (-14%) , İsrail (-25%), İspaniya (-3,3%), Çin (-5,3%).

2019-2023-cü illərdə satılan əsas silahların həcminin ən böyük hissəsi Asiya və Okeaniya ölkələrinin payına düşüb - 37%. ABŞ son 25 ildə ilk dəfə olaraq bu regionda ən böyük təchizatçı olub - 34%. Burada Rusiya və Çinin payları müvafiq olaraq 19% və 13% olub.

İdxalçılar

Hindistan 2014-2018-ci illərlə müqayisədə 2019-2023-cü illərdə alış həcmini 4,7% artıraraq dünyanın ən böyük silah idxalçısı olaraq qalır. Rusiya hələ də Hindistanın əsas tədarükçüsü (36%) olmasına baxmayaraq, SSRİ-nin mövcud olduğu 1964-cü ildən bəri ilk dəfə onun məhsulları ümumi idxalın yarısından azını təşkil edir.

Hindistanın qonşusu Pakistan 2019-2023-cü illərdə hərbi alışlarını 43% artıraraq dünya reytinqində beşinci yeri tutub. Onun əsas təchizatçısı bütün idxalın 82%-ni təşkil edən Çindir. Yaponiya hərbi idxalı 155%, Cənubi Koreya 6,5% artırıb. Çinin idxalı əsasən Rusiyadan gələn xarici silah sistemlərinin öz silah sistemlərinə keçməsi ilə əlaqədar olaraq 44% azalıb.

SIPRI-nin baş elmi işçisi Simon Vezeman “Şübhəsiz ki, Yaponiyadan və ABŞ-ın Asiya və Okeaniyadakı digər müttəfiqlərindən hərbi idxalın yüksək həcmləri əsasən Çinin ambisiyaları ilə bağlı narahatlıqlarla bağlıdır. ABŞ regionda artan təchizatçıdır”.

2019-2023-cü illərdə qlobal silah tədarükünün təxminən üçdə biri Yaxın Şərq ölkələrinin payına düşüb və regionun üç dövləti ilk 10-luğa daxil olub: Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və Misir. Təchizatların əsas hissəsi - 52%-i Amerika şirkətləri tərəfindən həyata keçirilib. İkinci yerdə Fransa - 12%, üçüncü və dördüncü yerlərdə müvafiq olaraq 10% və 7,1% ilə İtaliya və Almaniyadır.

SIPRI tədqiqatçısı Zain Hussain qeyd edir: “Yaxın Şərqdən hərbi idxalın ümumi azalmasına baxmayaraq, regional münaqişələr və gərginliklər səbəbindən onların həcmi bir sıra ölkələrdə yüksək olaraq qalır. - Son on ildə alınmış əsas silahlar Qəzza, Livan və Yəmən də daxil olmaqla regional münaqişələrdə fəal şəkildə istifadə olunub. Bəzi Körfəz ölkələri Yəməndəki husilərə qarşı istifadə etmək və İranın təsirinə qarşı çıxmaq üçün böyük miqdarda silah idxal edib”. 

Nicat