Müasir təhsil sistemində qiymətləndirmə mexanizmləri, xüsusilə summativ və test əsaslı yanaşmalar, uzun müddətdir ki, şagirdlərin bilik və bacarıqlarının ölçülməsi üçün əsas kimi qəbul olunur.

Lakin bu yanaşmaların şagirdin əsl potensialını və tətbiqi bacarıqlarını nə dərəcədə dəqiq əks etdirdiyi sual doğurur. Əzbərçiliyə söykənən testlər və summativ qiymətləndirmələr çox zaman şagirdin analitik düşüncə qabiliyyəti, yaradıcılığı və real həyat bacarıqları ilə üst-üstə düşmür.

Bu səbəbdən də təhsildə qiymətləndirməyə daha çevik və şagird yönümlü alternativlərin tətbiqi zərurəti getdikcə daha çox gündəmə gəlir. 

Həqiqətənmi hazırkı qiymətləndirmə sistemi, xüsusilə summativ və test əsaslı yanaşma şagirdin əsl bilik və bacarığını əks etdirirmi? Bunlara hansı alternativlər tətbiq oluna bilər?

Mövzu ilə bağlı Valyuta.az-a danışan təhsil eksperti Elmin Nurinin sözlərinə görə, təhsilə yanaşma kökündən dəyişmədikcə, qiymətləndirmə ilə bağlı dəyişikliklərdən danışmaq demək olar ki, faydasızdır: 

“Çünki bu gün qiymətləndirmələr, yanaşmalar təhsilin əsas mahiyyətini özündə əks etdirir”.

Elmin Nuri deyir ki, ümumiyyətlə,  təhsil sistemini qiymətləndirməsiz təsəvvür etmək mümkün deyil: 

“Xüsusilə son illərdə “dünyanın hansısa ölkəsində qiymətləndirmədən imtina edildi”, “filan ölkədə qiymətləndirmə yoxdur” və s. kimi məlumatlara rast gəlirik. Bu fikirlərə qəti inanmaq olmaz. Apardığımız araşdırmalar, tədqiqatlar, təhsillə bağlı topladığımız məlumatlar əsasında deyə bilərik ki, dünyanın elə bir ölkəsi yoxdur ki, orda qiymətləndirmə sistemindən istifadə edilməsin. Bəli, tamamən fərqli üsullarla qiymətləndirmə metodları var. Bizdə isə bu məsələyə yanaşma hələ də klassikdir. Burda summativlər və testlər üzərindən fikir bildirsək, reallıqla barışıb, deyə bilərik ki, artıq bu vasitələr öz ömrünü başa vurmaqdadır”. 

Həmsöhbətimiz vurğulayıb ki, bu hər iki detal - summativlər və testlər yaddaş təhsilinin nişanələridir:

“Sırf yaddaş təhsilinə yönəlik metodikada özünü yüksək səviyyədə əks etdirir. Amma yaddaş təhsilindən sonra təfəkkür təhsili, tədqiqat təhsili üçün bu amillər yaddır. Summativləri və testləri yaddaşdan çıxarıb, hardasa təfəkkür təhsili ilə əlaqələndirmək olar. Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən açıq tipli suallar, situasiya sualları, müxtəlif məntiqi əsaslandırmalarla təlqin olunur.

Bu isə sırf yaddaş təhsilindən təfəkkür təhsilinə keçid cəhdinin göstəriciləridir. Amma summativ və testləri heç vaxt tədqiqat təhsilinə yönəltmək olmaz. Tədqiqat təhsilində ümumiyyətlə şagirdi şagird kimi yox, düşünən insan kimi dəyərləndirmək lazımdır. Şagirdi imtahan verən şəxs kimi yox, özünün partnyorun kimi görmək lazımdır.

Çünki tədqiqat təhsilində şagirdin ortaya qoyduğu düşüncə müxtəlif rakurslardan dəyərləndirilməlidir. Şagird dərsə cavab verdi, testi həll etdi 5 verək və s. kimi göstəricilərdən xilas olmaq lazımdır. Təhsil özü - özünü inkişaf etdirən bir mexanizmdir, strukturdur, onsuz da bunlardan xilas olmağa çalışacaq. Ona görə də biz də bacardığımız qədər bundan imtina etməyə çalışmalıyıq”. 

Günay