Pul dedikdə ağlımıza ilk olaraq kağız və ya metal sikkələr gəlir. Amma tarix boyunca insanlar ticarət və mübadilə üçün bəzən tamamilə gözlənilməz əşyalardan istifadə ediblər. Bu yazıda dünyanın ən qəribə və maraqlı valyutalarına və onların real istifadəsinə nəzər salırıq.

1. Rai daşları – Mikroneziya, Yap adası

Mərkəzində dəlik olan nəhəng daş disklər idi. Ən böyük Rai daşları 3,6 metr diametrində, 50 sm qalınlığında və təxminən 4 ton ağırlığında olub. Onlar Palau adasından gətirilir, Yap adasında isə pul kimi, əsasən torpaq alış-verişi və cehiz ödənişlərində istifadə olunurdu. Daşın sahibi dəyişəndə daşın özü yerində qalır, sadəcə mülkiyyət şifahi olaraq icma qarşısında elan olunurdu.

2. Çay kərpicləri – Çin, Tibet, Monqolustan

Sıxılmış çay yarpaqlarından hazırlanaraq kərpic formasına salınırdı. Ən geniş yayılması 8–20-ci əsrlər arası dövrə təsadüf edir. Tibetdə bu kərpiclər "brgyad pa" adlanırdı və 8 Tibet tangkası dəyərində olurdu. Monqolustanda 12–15 çay kərpici ilə bir qoyun, Tibetdə isə 120–150 kərpiclə bir dəvə almaq mümkün idi. Bu "çay pullar" həm də içki və dərman kimi istifadə olunurdu.

3. Delfin dişləri – Solomon adaları

Delfin dişləri ənənəvi olaraq toylar, cehiz ödənişləri və zərgərlik məqsədi ilə istifadə olunurdu. 1976–2013-cü illər arasında 15,000-dən çox delfin dişi üçün ovlanmış, təkcə 2013-cü ildə bir kənddə 1,600 delfin öldürülmüşdü. Dişlər həm də bazarlarda alınıb-satılır və sosial status simvolu kimi dəyərləndirilir.

4. Katanga xaçı – Konqo

Təxminən 20 sm ölçüdə və 1 kq ağırlığında olan mis xaçlar idi. 19-cu əsrdə bu xaçla 10 kq un, beş-altı toyuq və ya bir neçə balta almaq mümkün idi. Həm ticarət, həm də cehiz və sərvət saxlanması üçün istifadə edilirdi. 1960-cı ildə Katanga dövləti bu simvolu bayrağında və pullarında işlətmişdi.

5. Kissi peni – Qərbi Afrika (Sierra Leone, Liberiya, Qvineya

Bu dəmir çubuqların bir ucu "qulaq", digəri "ayaq" adlanırdı. 1880–1940-cı illər arasında ticarətdə və dini mərasimlərdə geniş istifadə olunurdu. Əgər peni qırılsaydı, dəyərini bərpa etmək üçün xüsusi dini mərasim tələb olunurdu. Bəzi qəbir daşlarında belə penilərin yerləşdirildiyi görülür.

6. Parmesan pendiri – İtaliya

İtaliyanın Emilia-Romagna bölgəsindəki "Credito Emiliano" bankı Parmesan pendirini kredit girovu kimi qəbul edir. Bankın anbarlarında 430,000 təkər Parmesan saxlanılır – dəyəri 190 milyon avrodan çoxdur. Hər bir pendir təqribən 900–2500 ABŞ dolları arasında qiymətləndirilir. Bu pendirin sabit və beynəlxalq dəyəri onu etibarlı girov edir.

7. Sincab dəriləri – Skandinaviya və Rusiya

Orta əsrlərdə ticarət və dövlət vergiləri üçün istifadə olunurdu. 13–15-ci əsrlərdə, xüsusilə Novqorodda bəzi vergilər və icarə haqları bu dərilərlə ödənilirdi. Dərinin sayı və keyfiyyəti malların qiymətini müəyyən edirdi.

Pul yalnız əşya deyil, razılaşmadır 

Bu faktlar göstərir ki, pul sadəcə maddi daşıyıcı deyil – cəmiyyətin onun arxasında dayanan etibar və razılaşmasına əsaslanır. Rai daşlarının yerindən tərpədilmədən “keçməsi” və Parmesan pendirinin banklarda girov olması buna bariz sübutdur.

Müasir qeyri-adi valyutalar

Qəribə valyutalar yalnız keçmişə aid deyil:

Bristol Pound (Böyük Britaniya) – yalnız yerli ticarətçilərlə istifadə olunur, yerli iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün yaradılıb.

Chiemgauer (Almaniya) – zamanla dəyər itirən yerli valyuta, sürətli dövriyyə üçün tətbiq edilir.

Kriptovalyutalar – fiziki daşıyıcı olmadan yalnız rəqəmsal etibarla işləyir, bu da pulun gələcəyinə yeni baxış təqdim edir.

Tarix boyu insanlar hər şeyə – daşdan çaya, dəridən pendirə qədər – “pul” kimi baxa biliblər. Pulun dəyəri onun formasında deyil, onunla razılaşmada gizlidir. Həqiqi sərvət isə bu razılaşmanı düzgün oxuya bilməkdədir.

Maya Hüseynova