Müharibə ucuz başa gəlmir. Rəqəmlər astronomik olduğu üçün insanlar müdafiəyə ayrılan büdcədən daim şikayətlənirlər. Tək bir nüvə başlığı yaratmaq milyonlarla dollara başa gəlir. ABŞ və Rusiya kimi ölkələrdə isə yüzlərlə nüvə başlığı var. Həyatın təhlükə altında olduğu bir vaxtda müharibənin maliyyə xərclərini müzakirə etmək mənasız görünür. Əlbəttə ki, heç kim müharibə və onun əsl faciəsi olan can itkisi istəməz. Ancaq bəşəriyyətin getdiyi bu uzun yolu və tarix boyu belə dəhşətli cəhdlərə sərf edilən pulları qeyd etmək lazımdır. 

Valyuta.az “Toptenz”ə istinadən dünyada baş vermiş ən bahalı müharibələri təqdim edir.

İkinci Çin-Yapon müharibəsi: 1,3 milyard dollar

Tarixdəki ən bahalı müharibələrin əksəriyyəti ABŞ-la bağlıdır. Ancaq hamısı deyil. Ən böyük müasir müharibələrdən biri 1937-ci ildən 1945-ə qədər, İkinci Dünya Müharibəsi ilə eyni vaxtda baş vermiş İkinci Çin-Yapon savaşı idi. Bu, İkinci Dünya Müharibəsini əsl dünya müharibəsinə çevirən amillərin bir hissəsi idi. Lakin müttəfiq qüvvələr birbaşa iştirak etmədiyi üçün çox vaxt qərb tarix kitablarından kənarda qalır. Müharibə əsasən Çin və Yaponiya arasında gedirdi. Müharibənin qızğın vaxtında Yaponiya ayda 7.713.150.000 yen xərcləyirdi. İndi, açıq-aydın, bu, riyaziyyatı düzgün başa düşmək, həmçinin inflyasiyaya uyğunlaşmaq bir az hesablama tələb edir. Son nəticə ayda təxminən 413 milyon - 1,3 milyard dollar arasındadır. Aralığın bu qədər böyük olmasının səbəbi odur ki, İkinci Dünya Müharibəsi dövründəki yen üçün inflyasiya kalkulyatoru tapmaq demək olar ki, mümkünsüzdür. Yeni ABŞ dollarına çevirsəniz və sonra inflyasiyaya uyğunlaşdırsanız, 1,3 milyard dollar qiymət əldə edəcəksiniz. İnflyasiyaya uyğunlaşdıqdan sonra yeni ABŞ dollarına çevirsəniz, 1950-ci illərdəki qiymətlərdən istifadə etməli olacaqsınız. Təkcə onu demək kifayətdir ki, müharibə xeyli sərvət bahasına başa gəldi və səkkiz il davam etdi. Bu o deməkdir ki, Yaponiya 100 milyard dollardan çox pul xərclədi. 

Amerika Vətəndaş Müharibəsi: 87 milyard dollar

Vətəndaş müharibəsi başlayanda ABŞ-ın 1861-ci ildə 64,8 milyon dollar xarici borcu vardı. Müharibənin sonunda isə, bu rəqəm təxminən 5,2 milyard dollara qədər yüksəldi. Bunu inflyasiyaya uyğunlaşdırsanız, təxminən 87 milyard dolları üstələyir. Hökumət müharibəni maliyyələşdirmək üçün 1862-ci ildə Qanuni Tender Aktını qəbul etdi. Buraya 500 milyon dollarlıq istiqraz satışı və həmçinin “yaşıl pul” şəklində kağız pul istehsalı daxildir. Bunlar qızılla təmin olunmayan ilk kağız əsginaslar idi. Əslində, onlar hökumətdən sadəcə sənəd aldılar və sonda hər hansı yaxşı qazanc əldə etməyin yalnız hökumətin öhdəsində olduğunu anlayaraq, ərzaq məhsullarından tutmuş vergilərə qədər hər şeyi ödəyə bilərdilər. Digər rəqəmlər isə müharibənin dəyərinin təxminən yeddi milyard dollarını təşkil edib. Bu, həm müharibənin ümumi xərclərini, həm də insan itkisini göstərir. Bu rəqəmlərə görə, Amerikanın şimal hissəsində insanlar adambaşına təxminən 139 dollar xərcləyib. Cənubda xərclər bundan təxminən üç dəfə yüksək idi. 

Koreya Müharibəsi: 308 milyard dollar

Kitab, film və ya televiziya şousu şəklində komediya mənbəyi ola bilərdi, lakin Koreya müharibəsinin qiymət etiketi zarafat deyildi. 1953-cü ildə başa çatdıqda, müharibənin ümumi dəyəri təxminən 30 milyard dollara çatdı. İnflyasiya nəzərə alınmaqla, bu, 308 milyard dollardan çox olur. Bu üç il həmçinin, 36.000 amerikalının, habelə bir milyondan çox Cənubi Koreya və 200.000 Şimali Koreya vətəndaşının həyatına başa gəldi. 

Vyetnam: Bir trilyon dollar

Müharibə 1959-cu ildə başlasa da, ABŞ 1965-ci ildə Vyetnama daxil oldu və 1973-cü ilə qədər orada qaldı. Bu səkkiz il ərzində Cənubi Vyetnam xalqına yardım olaraq verilən 28,5 milyard dollar da daxil, ümumilikdə 168 milyard dollardan çox pul xərcləndi. Müharibənin sonuna doğru inflyasiya nəzərə alınarsa, bu rəqəmlər bir trilyondan çox olur. 1969-cu ildən bəri hesablama götürsəniz bu, təxminən 1,25 trilyon dollara bərabər olur. Təəccüblüdür ki, Vyetnam müharibəsinin xərcləri hələ də davam etməkdədir. Veteranlara və onların ailələrinə illik 22 milyard dollar məbləğində kompensasiya verilir. 1970-ci ildən bəri müavinətlər təxminən 270 milyard dollar təşkil edib. Vyetnam veteranları, həyat yoldaşları müharibə ilə əlaqəli səbəblərdən öldükləri təqdirdə müavinət almaq hüququna malikdirlər. Onların uşaqları da yetkinlik yaşına qədər müavinət alırdılar. Vyetnamdan əvvəl müalicə olunmayan yaralarla bağlı problemlər, həmçinin bir sıra digər xəstəliklərə məruz qalma sayəsində hökumət bir neçə il ərzində həyatlarını təhlükəyə atmış veteranlara müavinətlər ödəyəcək.

İraq müharibəsi: 1,9 trilyon dollar

ABŞ 2003-cü ildən 2011-ci ilə qədər İraqda müharibə ilə məşğul olub. Müharibə bitəndən sonra da qoşunlar ölkədə demək olar ki, fasiləsiz qalıb. Ümumi qiymət etiketi 1,9 trilyon dollar təşkil edir. Bu rəqəm çoxlu xərcləri əhatə edir. Əksər hallarda olduğu kimi, əsas hissəsi müharibə üçün gündəlik xərclərə, qalanı da əsgərlərə və istifadə etdikləri texnikaya gedir. Amma bu pulların çoxu əslində, sadəcə, oğurlanıb. Podratçılar tərəfindən pul həm İraqda, həm də Əfqanıstanda mənimsənilib. Əslində, təxmin edilir ki, müqavilə üçün ayrılan pulun üçdə biri saxta iddialara xərclənib. Bu, mahiyyətcə öz ciblərini doldurmaq üçün hökumətə həddindən artıq pul qoyan podratçılardır. İraq və Əfqanıstan arasında bu, 31-60 milyard dollar arasında olub. Ümumilikdə cəmi 138 milyard dollar, etibarlı və ya başqa bir yolla podratçıların cibinə getdi.

Əfqanıstan müharibəsi: Gündə 300 milyon dollar

Əfqanıstan müharibəsi daim davam edən müharibələrdən biridir. İndi rəsmi olaraq bitdi? Ola bilər. Lakin müharibə iki onillikdən də çox davam etdi və region heç bir şəkildə sabit qalmır. Ona görə də missiyanın hələ başa çatdığını elan etməyə ehtiyac yoxdur. Görülən hər iş üçün qiymət etiketi konkret və qənaətbəxş deyil. Rəqəmlər tez-tez dəyişir, lakin ümumi konsensus təxminən 2,3 trilyon dollardır. Bu da təxminən gündə 300 milyon dollar deməkdir. Pulun necə xərcləndiyinin təfərrüatını öyrənmək asan deyil. Ümumilikdə 800 milyard dollar birbaşa xərclərə, həmçinin əsgərlərin maaşlarına və avadanlıqlara getdi. Əfqan ordusunun təliminə 85 milyard dollar xərclənmişdi. Taliban isə ölkəni süpürdü və cəmi bir neçə gündə həmin ordunu məğlub etdi. Daha 750 milyon dollar isə Əfqanıstan ordusunun maaşlarının ödənilməsinə yönəldilib. Yaralı veteranlara kömək etmək üçün xərclənən bütün pullara faiz daxildir. 

1812-ci il müharibəsi: 2,8 trilyon dollar

Amerika tarixindəki ən erkən müharibələrdən biri olan 1812-ci il Müharibəsi əsrlər boyu maliyyə fəlakətinə çevrildi və nəticə verməsi təxminən 20 il çəkdi. Müharibənin sonuna qədər hökumət 158 ​​milyon dollar xərcləmişdi. Bunun 90 milyon dollardan çoxu Ordu və Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ödənilməsinə yönəldilib. İnflyasiyaya uyğunlaşdırdığınız zaman bu rəqəm təxminən 2,8 trilyon dollara bərabərdir. 1814-cü ildə hökumət iflas etdi. Onlar çoxsaylı kreditlər üzündən müflis olmuşdular və müntəzəm xərclərini təmin edə bilmirdilər. Əsgərlərin maaşı bir ilə qədər gecikdi. Hökumət, əmək haqqının olmamasına baxmayaraq, müharibənin sonuna qədər onu saxlayan hər bir əsgər üçün xidmət müqabilində 320 hektara qədər torpaq sahəsi təklif etməli oldu. Milyonerlər hökumətin müharibə zamanı çəkdiyi borcun böyük hissəsini şəxsi büdcələrindən ödədilər, David Pariş, Stefen Cirard və Con Yakob Astor birlikdə ölkəyə kömək etmək üçün təxminən 16 milyon dollar xərclədilər. Bu, indiki pulla təxminən 250 milyon dollar deməkdir.

Birinci Dünya Müharibəsi: 3,3 trilyon dollar

İkinci Dünya Müharibəsi nə qədər baha başa gəlsə də, Birinci Dünya Müharibəsi bank hesablarını belə vurmuşdu və son qəpikləri də aldı. O vaxtkı pulla müharibənin dəyəri 185-208 milyard dollar arasında idi. Ancaq 1918-ci ildən inflyasiyanı hesablasanız, 3,3 trilyon dollarlıq bir qiymət  görərsiniz. Almaniya digər ölkələrdən daha çox pul xərclədi, bu başa düşüləndir. Müharibə zamanı xərclərin ümumi məbləği 37 milyard dollardan çox idi. Müasir qiymətlərlə hesablasaq bu təxminən 686 milyard dollar olur. ABŞ cəmi 414, britaniyalılar isə 641 milyard dollar sərmayə qoyub. Söz yox ki, maliyyə məsələsinə gəldikdə, bu müharibədə heç kim qalib gəlmədi. Almaniyanın bəzi hissələri səbəbsiz hiperinflyasiya yaşadı. Ölkədə bir kömbə çörək 428 milyard alman markasına başa gəlirdi. Markalar çap olunduqları kağızdan daha ucuz idi. Bir ABŞ dolları 4.210.500.000.000 marka dəyərində idi . Bu, 4,2 trilyon deməkdir. Almanlar müharibəni maliyyələşdirmək üçün əslində öz iqtisadiyyatlarını məhv etdilər. Bu iqtisadi dağıntının aradan qaldırılması, qismən Hitlerin yüksəlişinin yolunu açdı. 

İkinci Dünya Müharibəsi: 4,7 trilyon

Hər birimiz ən böyük müharibənin ən bahalı olduğunu düşünə bilərik. Lakin bu müharibənin əhatə dairəsi qrafiklərdən kənardır. İnflyasiyaya uyğunlaşdırsaq, İkinci Dünya Müharibəsinin 4,7 milyard dollara başa gəldiyi güman edilir. Müharibənin son ilində xərclənən pul ABŞ-ın ümumi xərclərinin 40%-ni təşkil edirdi. İndiki dönəmlə müqayisədə, bu, hələ də trilyon dolları “sındıran” müasir müharibələrə xərclənən pullardan qat-qat çoxdur. Bunun bir hissəsi İkinci Dünya Müharibəsinin dəhşətli miqyasından gəlir. 12,2 milyon nəfərin iştirak etdiyi Birinci Dünya Müharibəsi ilə müqayisədə bugünkü orduların 2,5 milyon üzvü ola bilər. Bu pul 41 milyard patron, 303.000 təyyarə, 100.000 tank və 27 təyyarədaşıyıcı kimi nəqliyyat vasitələrinə və digər çoxsaylı xərclərə getdi. Xərcləri ödəmək üçün bəzi hallarda vergilər 94%-ə qədər artırıldı. Təsəvvür edin ki, müasir dönəmdə kimsə bunu sınayır. Kişilərin orduda qalmasına kömək etmək üçün sıravi əsgərlərə ayda 50 dollar maaş verilirdi. Bu gün maaşlar cüzidir, lakin o vaxtlar mütəxəssislərin çoxundan daha artıq qazanırdılar. 

Soyuq müharibə: 5,8 trilyon dollar

Texniki cəhətdən İkinci Dünya Müharibəsi indiyə qədər aparılan ən bahalı müharibədir. Lakin Soyuq Müharibə hələ də müharibə kimi qəbul edilir. Hətta qoşunlar heç vaxt böyük bir zərbə üçün heç yerə hücum etməsələr belə. Bunu nəzərə alaraq, perspektivdən asılı olaraq, ən bahalı döyüş nümayişinin qalibi və ya uduzan tərəfidir. 1940-cı ildən 1996-cı ilə qədər, Soyuq Müharibə münaqişəsinin əsasını təşkil edən nüvə silahlanma yarışına nə qədər pul xərcləndiyini hesablasanız, Amerikanın heyrətamiz dərəcədə 5,8 trilyon dollar itirdiyini görə bilərsiniz. Sovet hökuməti də bu saya çatmamasına baxmayaraq, çox şey itirdi. Soyuq Müharibə və nüvə arsenallarının davamlı saxlanması üçün bütün dünyada 10 trilyon dollardan çox xərcləndiyi təxmin edilir.

Elmir