Bir zamanlar "iki şəxsin şəhərdə taksi tapa bilməməsi" ilə başlayan bir hekayə, bu gün dünya üzrə istifadə olunan böyük bir təşəbbüsə çevrilib. Yağışlı bir Paris axşamı iki sahibkar - Travis Kalanik (Travis Kalanick) və Qarett Kemp (Garrett Camp) - bir restorandan çıxıb taksi gözləyərkən eyni anda bir düşündülər: "Niyə öz taksi xidmətimizi qurmağa başlamayaq?". 

Bu fikir nəqliyyat sahəsindəki inqilabın başlanğıcı olacaqdı. 2009-cu ildən bu yana inkişaf etdirilən bu layihə indi hər kəsin istifadə etdiyi bir iş modelinə çevrilib. Travis və Qarett bu ideyaya əsaslanaraq ilk prototiplərini yaratdılar. 2009-cu ilin axşamında Kalanik və Camp bir texnologiya konfransına qatılmaq üçün yola çıxmışdılar. Hər ikisi də sahibkar olduğuna görə, bu konfransda təsadüfən görüşdülər.

Konfransdan çıxarkən, yağışlı və fırtınalı havada taksi tapa bilməyincə, telefonla avtomobil çağırmaq fikri onların ağlında yaranmağa başladı. Qarrett Camp, konfransdan sonra "UberCab.com" domenini alaraq, Travis Kalaniki bu həyəcanlı layihəyə qoşulmağa dəvət etdi.

Tətbiqin təqdimatı 2010-cu ildə edilib. Bir toxunuşla avtomobil çağırma fikri, taksi gözləməkdən daha məntiqli göründü və bu səbəbdən sürətlə populyarlaşdı. Başlanğıcda taksilərə nisbətən bir az daha bahalı idi, amma insanlar gözləməyi istəmirdilər.

Sonra sayta adı ilə bağlı problem çıxdı və "cab" sözü çıxarılaraq, şirkət sadəcə "Uber" adı ilə fəaliyyətini davam etdirdi. İlk yatırımlarını alaraq şirkətin CEO-su Ryan Graves oldu.

Başlanğıcda yalnız limuzin xidməti təqdim edən "Uber", 2011-ci ildə ciddi bir böyümə yaşadı. Tətbiq davamlı olaraq yeniləndi və effektiv texnologiya istifadə edildi. Lakin tətbiq ABŞ-da böyüdükcə, şirkətə qarşı rəqiblər də artdı və davamlı olaraq cəzalarla qarşılaşdılar.

2013-cü ildə Hindistan və Afrikaya açılan "Uber", uğurla böyüməyə davam etdi. 2014-cü ildə Çində fəaliyyətə başladı və bu gün 84 ölkədə və 760-dan çox şəhərdə fəaliyyət göstərir.

2014-cü ildə "Amazon"un keçmiş rəhbəri Cef Holden (Jeff Holden) "Uber"ə iş inkişafı meneceri olaraq qoşuldu. Holden sürücülərə gedişatlarının harada olduğunu göstərən məlumatların əlavə edilməsinin doğru olacağı fikrini irəli sürdü və sürücülərin marşrutlarını müəyyən edərək istifadəçi təcrübəsini demək olar ki, sənət əsərinə çevirdi.

"Uber", 2013-cü ildən sürücüsüz avtomobillərlə xidmət vermək üzərində də işləyir. "Bloomberg"ə görə, "Uber"in dəyəri 2018-ci ildə əvvəlki ilə nisbətən 50 milyard dollar artaraq 120 milyard dollara çatdı.

Başlanğıcda qarşılaşdıqları çətinliklərdən sonra, bu iki sahibkar aldıqları geribildirimlərlə tətbiqi inkişaf etdirdilər və yatırımlarla işlərini genişləndirdilər. New York və digər böyük şəhərlərə daxil olduqda isə layihə tamamilə yeni bir mərhələyə keçdi.

2016-cı ildə şirkət, o dövr üçün nadir görülən bir uğursuzluqla qarşılaşaraq Çin şöbəsini mobil nəqliyyat şirkəti "Didi Chuxing"ə satdı. Eyni il 3,5 milyard dollarlıq əlavə investisiya aldı və bir çox investor şirkətin gələcəkdə yaxşı günlər görəcəyinə inandı. Lakin 2017-ci il şirkət üçün çətin keçdi.

Problemlər, 2016-cı ilin dekabrında "Uber"in CEO-su Travis Kalanikin o dövrün yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın (Donald Trump) iqtisadi məsləhət şurasına qoşulma qərarından sonra başladı. Bu qərar, Trampın seçki qələbəsinə etiraz edən müştərilərdə Uber-ə qarşı bir qəzəb dalğası yaratdı.

2017-ci ilin yanvarında "Uber", Trampın miqrasiya siyasətinə qarşı olan New Yorkdakı taksi sürücülərinin etirazlarını əhatə edən ölkə üzrə protestlər zamanı qiymət artımını müvəqqəti olaraq dayandıracağını açıqladı. Bu addım bir çoxları tərəfindən taksi sürücülərinin etirazından istifadə etməyə çalışmaq kimi qəbul edildi. #DeleteUber etiketləri sosial mediada tez bir zamanda populyarlaşdı.

Şirkət, qiymət artımının dayandırılmasının yüksək tələbin olduğu zamanlarda yolçuluq qiymətini aşağı tutma məqsədi güddüyünü izah etsə də, bu vəziyyət tətbiqin 500.000-dən çox istifadəçisi tərəfindən silinməsinə səbəb oldu. Bu boykotdan sonra Travis Kalanik 2 fevral 2017-ci ildə iqtisadi məsləhət şurasından istefa etdiyini açıqladı.

Keçmiş əməkdaşlarından Süzan Fauler (Susan Fowler), şirkətin işgüzar və cinsiyyətçi bir iş yeri mədəniyyətinə sahib olduğunu iddia edən bir blog yazısı paylaşdı və vəziyyət dəyişdi. Faulerin yazısı geniş bir auditoriyaya yayıldı və bu vəziyyət Travis Kalaniki şirkətin mədəniyyətini araşdırmaq üçün ABŞ-ın keçmiş baş prokuroru Erik Holderi (Eric Holder) təyin etməyə vadar etdi.

Araşdırma nəticəsində 20 nəfər işdən çıxarıldı və iş yeri mədəniyyətini düzəltmək üçün təkliflər verildi. 3 mart 2017-ci ildə The New York Times, "Uber"in sürücülərini izləmək üçün istifadə etdiyi "Greyball" adlı proqramı ortaya çıxardı və şirkətin ictimaiyyətlə olan əlaqələrini daha da çətinləşdirdi.

Bütün bu hadisələrdən sonra "Uber"in sürücüsüz avtomobil testləri bir qəza ilə nəticələndi və bu, şirkətin avtomobil testlərini müvəqqəti olaraq dayandırmasına səbəb oldu.

Bu hadisələrdən sonra Kalanikin ictimaiyyətə olan mənfi imici daha da pisləşdi. Pay sahiblərinin tənqidlərindən sonra, 20 iyun 2017-ci ildə CEO vəzifəsindən ayrıldı və yerinə Dara Xosrovşahi (Dara Khosrowshahi) təyin edildi.

Khosrowshahi, "Uber"in imicini və maliyyə vəziyyətini düzəltmək, həmçinin şirkəti birjada təqdim etmək kimi hədəflər üzərində çalışdı. May 2019-da həyata keçirilən ilk səhmdar təklifində yüksək gözləntilərə baxmayaraq, "Uber"in səhmləri gözlənilənin altında açıldı.

Bu, 1975-ci ildən bəri bir Amerikan şirkəti üçün ən pis açılış kimi qeyd edildi. Hüsranla nəticələnən bu təklifdən sonra Xosrovşahi minlərlə işçini işdən çıxarmağa qərar verdi.

Üzləşdikləri əngəllərdən, xüsusən də Türkiyədəki haksız rəqabət iddialarından əlavə, "Uber" bir çox çətinliklərə baxmayaraq sürücüsüz avtomobillər, təhlükəsizlik tədbirləri və sosial məsuliyyət layihələri ilə nəqliyyat sahəsində bir nəhəngə çevrilə bildi.

Yağışlı bir Paris axşamında başlayan bu fikir, milyonlarla insanın gündəlik həyatını dəyişdirən bir inqilaba çevrildi. Bu gün milyonlarla insan "Uber"dən istifadə edərək dünya çapında nəqliyyat xidmətindən faydalanır.

Ölkəmizdə isə "Uber"in başlaması 2014-cü ilə, İstanbulda "Uber" XL xidmətinin istifadəyə verilməsi ilə bağlıdır. Taksicilərlə yaşanan mübahisələr nəticəsində "Uber", yalnız kommersiya taksiləri ilə fəaliyyətini davam etdirdi və hazırda "UberTaksi" olaraq xidmət verməyə davam edir.

Əvəz Həsənov