OpenAI-nin SORA layihəsini elan etməsi ilə bizi daha da sarsıdan süni intellektin böyük inkişafı və blokçeyn texnologiyasındakı başgicəlləndirici inkişaflar müasir dünyada texnologiyanın nə qədər sürətlə inkişaf etdiyini ortaya qoyur. Bu sürətli dəyişiklik insanlara təbiətdəki yeganə subyekt olduqları fikrini şübhə altına almaq imkanı verir.

Gəlin əvvələ qayıdaq. Bəli, bildiyimiz ilk qayda internetin əvəzolunmaz şüarı olaraq qalır, “Məzmun Kraldır”; Web 1.0-dan Web 3.0-a qədər bu, dəyişməz həqiqətdir. Ancaq kralın kimliyi  və görünüşü zamanla dəyişir. Veb 1.0-da məzmun istehsalı məhdud və sadə olsa da, hər kəs məzmun istehsalçısına çevrildiyi üçün məzmun ekosistemi Web 2.0 ilə zənginləşdi və daha mürəkkəb oldu. İndi, Web 3.0 və süni intellektin səhnəyə çıxması ilə məzmun istehsalı və istehlakının sərhədləri yenidən qurulur.

Bu yazıda bu inkişaflar işığında araşdırma apararkən rastlaşdığım bir layihə olan ROKO Network-a və bunun arxasında duran ekosistemə diqqət çəkmək istədim. Çünki “yeni bir şeylər” söyləyirlər. ROKO Network-u araşdırdığınız zaman görürsünüz ki, o, insanlar və maşınlar arasında qarşılıqlı əlaqəni demokratikləşdirməyə yönəlmiş bir vizyon təqdim edir. Bu vizyon fiziki və rəqəmsal dünyalar arasında keçidləri sürətləndirmək, süni intellekt və blokçeyn texnologiyasının qarşılıqlı əlaqəsini gücləndirmək məqsədi daşıyır. Bunun hətta bir adı da var, bir kənara yazın: “V2P”. Virtual və real inteqrasiya. Bu yanaşma bizə əvvəllər rast gəlmədiyimiz dil və üslubla yeni gələcək vəd edir. Robonomics kimi layihələr məsələyə “robot iqtisadiyyatı” prizmasından yanaşırdı. Bu, turizm iqtisadiyyatı və ya fındıq/fıstıq iqtisadiyyatı kimi daha yüksək bir dil idi. ROKO Network isə insan və maşın arasında bərabər səviyyəli münasibətdən danışaraq bizə dilin və perspektivin necə dəyişə biləcəyini göstərir.

ROKO Network-u quran ekosistemin əsas maliyyə mənbəyi olan Moros Network-a nəzər saldıqda görürük ki, bu layihə təkcə texnoloji və maddi deyil, həm də ideoloji vurğuya malikdir. Moros Network bərabərlik, ədalət və demokratiya kimi dəyərlərə üstünlük verən açıq mənbəli layihələri və təşəbbüsləri dəstəkləməklə texnologiyanın sosial quruluşumuza təsirini formalaşdırır. Bu dəstək, The Other Party kimi siyasi gündəmləri olan hərəkatlara yol açır və texnologiyanın sosial iştirakçılığı necə dərinləşdirə biləcəyinə işarə edir.

Bu ekosistemi və onun dəstəklədiyi layihələri araşdırdığımız zaman süni intellekt və maşın öyrənmənin sosial kodlarımızı necə yenidən yaza biləcəyini, insanların və maşınların birlikdə yaşaya biləcəyi gələcəyə doğru irəlilədiyini görə bilərik. Bu yeni kodlar təkcə texnoloji tərəqqi ilə məhdudlaşmır, həm də sosial-mədəni transformasiyalara səbəb olur. Buna görə də, Moros Network və ROKO Network kimi layihələrə diqqət yetirmək bizə gələcəyimizi formalaşdıracaq texnoloji və sosial tendensiyaları anlamağa kömək edə bilər. Bu, işin çox vacib hissəsidir.

Bu vəziyyət bugünkü blokçeyn ekosisteminin qismən daxil olduğu texno-optimistləri təkcə texnoloji yeniliklər haqqında deyil, həm də bu yeniliklərin hansı sosial təsirlər yaradacağı və bəşəriyyət üçün nə demək olacağı barədə dərindən düşünməyə sövq edir. 

Qarşıdakı dövr bu yeniliklərin həyatımıza necə inteqrasiya etməsində və ictimai strukturlarımızı necə dəyişdirməsində həlledici olacaq. Bu yolçuluqda texnologiyanın təkcə bir vasitə deyil, həm də bir baxış və fəlsəfə təklif etdiyini xatırlamaq çox, həm də çox vacibdir.

Buğra Ayan

Buğra Ayan 1989-cu ildə Ərzurumda anadan olub. O, bakalavr təhsilini Qaradəniz Texniki Universitetinin Elektrik və Elektronika mühəndisliyi fakültəsində, magistratura təhsilini Qazi Universiteti İnformatika İnstitutunda alıb, doktorantura təhsilini isə Qazi Universitetinin İnformatika İnstitutunda davam etdirir. 
Kitabları: İnternet Sirləri (2009), Mobil Tətbiq İnkişafı (2015), Sosial Şəbəkələrin Tarixi (2016), Sahibkarın Oyun Kitabı (2017), Uşaqlar üçün Python Proqramlaşdırması (2018), Kiçiklərdən Rəqəmsal Suallar (2018), Ərzurumla I Kod (2018), Eyvah, Çocuğum Rəqəmsal (2019), Tətbiqlərlə Artırılmış Reallıq (2020), Algorand ilə Blockchain İnkişafı (2021), Kovalent API (2021), Rəqəmsal Aktiv Lüğəti (2021 ), Moonbeam ilə Ağıllı Müqavilə İnkişafı (2021)

Mənbə: BTChaber