ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp, Şimal Qütbündə Danimarkaya bağlı böyük ölçüdə muxtar bir ərazi və dünyanın ən böyük adası olan Qrenlandiyanın nəzarətini ələ keçirmək barədə açıqlamalar verib.

Valyuta.Az xəbər verir ki, ilk dəfə 2019-cu ildə, prezidentliyinin ilk dövründə Qrenlandiyanı satın alma niyyətini ifadə edən Tramp, bu həftə daha irəli gedərək nəzarəti ələ keçirmək üçün iqtisadi və ya hərbi güc tətbiq etmək ehtimalını istisna etməyib.

Danimarka və Avropa rəsmiləri isə Qrenlandiyanın satılmayacağını və ərazi bütövlüyünün qorunmasının vacib olduğunu vurğulayaraq bu təklifə mənfi cavab veriblər.

Bəs, "NATO"nun iki müttəfiqi arasında - səthinin 80%-i buzla örtülü, lakin əhəmiyyətli dərəcədə istifadə olunmamış faydalı qazıntı sərvətlərinə malik olan nəhəng bir ərazi üzərində yaşanan bu fikir ayrılığı hansı nəticələrə səbəb ola bilər?

Üstəlik, 300 ildən çoxdur Danimarkanın nəzarətində olan Qrenlandiyanın 56 minlik əhalisinin müstəqillik arzuları yekun nəticəyə necə təsir edə bilər?

Valyuta.Az mümkün dörd ssenarini təqdim edir:

1. "Trampın marağı azalarsa...

Donald Trampın Qrenlandiya ilə bağlı addımının, Rusiyanın və Çinin bölgədə nüfuz qazanmaq cəhdlərinə qarşı Danimarkanın təhlükəsizlik tədbirlərini artırmaq üçün bir təşəbbüs olduğu barədə fərziyyələr mövcuddur.

Danimarka keçən ay Şimal Qütbü üçün 1,5 milyard dollarlıq yeni hərbi paket açıqlayıb. Bu plan Trampın çıxışlarından əvvəl hazırlanmış olsa da, paket Trampın açıqlamalarından bir neçə saat sonra təqdim edilib. Danimarkanın müdafiə naziri bu zamanlamanın "təsadüf" olduğunu bildirib.

"Politiken" qəzetinin baş siyasi müxbiri Elisabet Svane qeyd edir: "Trampın sözlərində əsas məqam Danimarkanın Şimal Qütbündəki öhdəliklərini yerinə yetirməsi və ya ABŞ-nin bu öhdəlikləri öz üzərinə götürməli olduğu mesajı idi."

Danimarka Kral Müdafiə Kollecinin dosenti Mark Yakobsen isə Trampın bu mövzunu gündəmə gətirərək Qrenlandiyanın müstəqillik arzularını beynəlxalq diqqət mərkəzinə çıxardığını bildirir. Onun fikrincə, Tramp marağını itirsə belə, bu, ən çox ehtimal olunan ssenari hesab edilir.

Digər tərəfdən, Qrenlandiyanın müstəqillik arzuları uzun illərdir müzakirə mövzusu olsa da, bu prosesin yavaş irəlilədiyi nəzərə çarpır. Elisabet Svane əlavə edib: "Qrenlandiya baş nazirinin açıqlamalarında daha sakit bir ton hiss olunur. Yəni bəli, müstəqillik istəyirik, amma bu, uzunmüddətli perspektivdə reallaşa bilər."

2. Müstəqillik referendumu və ABŞ ilə daha yaxın əlaqələr...

Qrenlandiyanın müstəqilliyə doğru irəliləməsi geniş dəstək qazansa da, praktiki çətinliklər mövcuddur. Əhalinin böyük hissəsi Danimarkanın səhiyyə və sosial təminat sahələrində verdiyi subsidiyalardan asılıdır. Bu dəstək davam etməyəcəyi təqdirdə müstəqillik referendumu ilə bağlı nəticələr qeyri-müəyyən ola bilər.

Danimarka Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun tədqiqatçısı Ulrik Gad bildirib: "Qrenlandiyanın müstəqillik üçün referendum keçirməsi mümkündür, lakin iqtisadiyyat və rifah sistemini təmin etmək üçün aydın bir strategiya olmadan bunu reallaşdırmaq çətindir."

Mümkün ssenarilərdən biri, ABŞ-nin Marşall adaları, Mikroneziya və Palau ilə olduğu kimi, Qrenlandiya ilə "azad birlik" statusu yaratmasıdır. Lakin Danimarka əvvəllər bu cür təkliflərə qarşı çıxıb. Hazırkı baş nazir Mette Frederiksen bu ideyaya daha mülayim yanaşıb və Danimarkanın Şimal Qütbü ilə bağlı öhdəliklərini daha yaxşı anladığını vurğulayıb.

Bununla belə, ABŞ-nin Qrenlandiya ilə bağlı marağı uzun müddətdir ki, davam edir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ adadakı təsirini heç vaxt tamamilə itirməyib və Qrenlandiyanı təhlükəsizlik baxımından həyati əhəmiyyətli bir ərazi kimi görür. 1951-ci ildə Danimarka ilə imzalanmış saziş bu əlaqəni daha da möhkəmləndirib. 

Danimarka və Qrenlandiya rəsmiləri Vaşinqtonun təsiri ilə bağlı son illərdə fəal şəkildə danışıqlar aparır. Ulrik Gad qeyd edib: "Artıq Qrenlandiya rəhbərliyi anlayır ki, ABŞ buradan heç vaxt tam çıxmayacaq."

3. Tramp iqtisadi təzyiqi artırarsa...

Trampın iqtisadi ritorikasının Danimarka üçün ən böyük təhlükə ola biləcəyi ehtimal olunur. ABŞ-nin Danimarka və hətta Avropa İttifaqı mallarına qarşı gömrük rüsumlarını artırması, Danimarkanı Qrenlandiya məsələsində güzəştlərə məcbur edə bilər.

Yakobsen bildirib ki, Danimarka hökuməti belə bir ssenariyə hazırlıqlıdır və bu mövzunun yalnız Şimal Qütbü ilə məhdudlaşmadığını vurğulayır.

Trampın 10%-lik gömrük vergisi tətbiq edəcəyi ilə bağlı təhdidləri, Avropanın iqtisadi artımını ciddi şəkildə zəiflədə bilər. Bu vəziyyət bəzi Danimarka və digər Avropa şirkətlərini istehsal bazalarını ABŞ-yə keçirmək barədə düşünməyə vadar edib. 

Beynəlxalq hüquq firması "Pillsbury"dən Benjamin Kotun "MarketWatch" saytına verdiyi açıqlamaya görə, Tramp, 1977-ci il Beynəlxalq Təcili İqtisadi Səlahiyyətlər Aktına ("IEEPA") əsaslanaraq tarifləri artırmağa çalışa bilər.

Danimarkada xüsusilə əczaçılıq sektoru bu tədbirlərdən ən çox təsirlənəcək sahələrdən biri hesab olunur. ABŞ eşitmə cihazları, "Novo Nordisk" tərəfindən istehsal edilən "Ozempic" dərmanı və digər diabet müalicə vasitələri də daxil olmaqla, bir çox məhsulu Danimarkadan idxal edir. Analitiklərin fikrincə, bu tədbirlər qiymət artımına səbəb olacaq və ABŞ ictimaiyyəti arasında narazılıq yaradacaq.

4. Hərbi müdaxilə...

"Hərbi müdaxilə" ssenarisi real görünməyə bilər, lakin Trampın bu variantı tamamilə istisna etməməsi onu nəzərdən keçirməyə məcbur edir.

Qrenlandiyada ABŞ-nin hərbi bazalarının mövcudluğu və adada çoxsaylı hərbçilərinin yerləşməsi səbəbindən hərbi nəzarət ABŞ üçün çətin olmayacaq. Yakobsen həmçinin bildirib ki, ABŞ artıq faktiki olaraq Qrenlandiyanı idarə edir. Lakin Trampın bəyanatları yanlış məlumatlandırılmış kimi görünür və onun məqsədi tam aydın deyil.

Bununla belə, hər hansı bir hərbi müdaxilə beynəlxalq səviyyədə sərt reaksiyalarla qarşılanacaq. Svane qeyd edib: "Əgər ABŞ Qrenlandiyanı işğal etsə, bu, "NATO"nu da işğal etmiş hesab olunacaq. "NATO"nun 5-ci maddəsi işə düşməli olacaq və bu halda "NATO"nun birliyindən əsər-əlamət qalmayacaq."

Ulrik Gad, Trampın yanaşmasını Çin prezidenti Si Cinpin və Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ərazi iddialarına bənzədir. O qeyd edib: "Tramp deyir ki, bu ərazi bizim olmalıdır və onu əldə etmək legitimdir. Bu fikirlər, Qərb ittifaqının möhkəmliyinə təhlükə yaradır və ciddi bir siqnal hesab edilməlidir."

Rəhim