Ötən gün - 9 oktyabr, 2024 cü il tarixində, 86 yaşında vəfat edən xeyriyyəçi və Tata Qrupunun sabiq sədri Ratan Tata, Hindistanın ən qədim biznes qurumlarından birini qloballaşdırmaqda və müasirləşdirməkdə mühüm rol oynayıb.

Valyuta.Az xəbər verir ki, onun cəsarətli və riskli biznes addımları, 155 il əvvəl onun əcdadları tərəfindən qurulan duzdan polada qədər geniş sahələri əhatə edən bu şirkəti Hindistanın 1990-cı illərdə iqtisadiyyatını liberallaşdırmasından sonra da aktual saxlamaq üçün yüksək səviyyəli satınalma strategiyasına yönəldi.

2000-ci illərin əvvəllərində Tata, Hindistan korporativ tarixində ən böyük sərhədlərarası satınalmaya imza atdı - dünyanın ikinci ən böyük çay paketi istehsalçısı olan Tetley Tea-nı satın aldı. Məşhur Britaniya markası, onu satın alan kiçik Tata qrup şirkətindən üç dəfə böyük idi.

Bu gün Ratan Tata üçün keçirilən vida mərasiminə minlərlə insan qatılıb. Onlar arasında siyasətçilər, iş dünyasının liderləri və Ratan Tatanın vəfatını şəxsi itki kimi hiss edən adi vətəndaşlar da var. BBC-nin müxbiri Archana Şukla, Tata Cənnətinin Mumbai mərkəzində ictimai baxış üçün yerləşdirildiyi yerdən məlumat verir. Bu mərasim, Tatanın ölkə və xalq üçün nə qədər dəyərli bir şəxsiyyət olduğunu və onun mirasının insanların qəlbində dərin izlər buraxdığını bir daha sübut edir.

Bu cür geniş iştirak, Tata'nın biznes dünyasında olduğu kimi, sosial həyatında da dərin təsirə malik olduğunu və onun xeyriyyəçilik fəaliyyətlərinin geniş kütlələr tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyini göstərir.

Sonrakı illərdə onun ambisiyaları daha da böyüdü və qrup Corus polad istehsalçısı və Jaguar Land Rover lüks avtomobil istehsalçısı kimi böyük Britaniya sənaye nəhənglərini əldə etdi.

Hər zaman bu satınalmalar uğurla nəticələnməsə də - Corus, 2007-ci ildəki qlobal maliyyə böhranından əvvəl çox baha qiymətə alınmış və illərlə Tata Poladın fəaliyyətinə mənfi təsir göstərmişdi - bu, güclü bir addım idi.

Tarixçi və “Tata: Hind Kapitalizmini Quran Qlobal Korporasiya” kitabının müəllifi Mircea Raianu qeyd edir ki, bu satınalmaların böyük simvolik təsiri olub. O, bunun “keçmiş bir müstəmləkə ölkəsindən olan bir iş adamının öz ana vətəninin dəyərli aktivlərini əldə etməsi, əsrlər əvvəl Tata Qrupuna qarşı olan Britaniya sənayeçilərinin tənqidçi mövqeyinin əksini nümayiş etdirməsi” kimi qəbul edildiyini bildirir.

Qlobal Ambisiyalar

İqtisadçı Andrea Goldsteinin 2008-ci ildə Hind şirkətlərinin beynəlmiləlləşməsi haqqında yayımladığı bir araşdırmaya görə, Tata Qrupunun yanaşması əvvəldən “xaricə yönəlmiş” idi.

Hələ 1950-ci illərdə Tata şirkətləri xarici tərəfdaşlarla əməkdaşlıq edirdi. 

Lakin Ratan Tata, qrupun beynəlxalqlaşmasının kiçik addımlarla deyil, böyük sıçrayışlarla baş verməsini istəyirdi. Tarixçi Raianu, onun memarlıq təhsili və ailə şirkətlərində qazandığı təcrübənin bu genişlənmə fikirlərində təsirli olduğunu vurğulayır. Amma əsas olaraq, o, Ratan Tatanın qrupu struktur olaraq transformasiya etməsinin onun qlobal genişlənmə vizyonunu həyata keçirməsinə imkan verdiyini bildirir.

Tata, 1991-ci ildə Tata Sons-un sədri vəzifəsini qəbul edərkən - Hindistan iqtisadiyyatını açmağa qərar verəndə - Bombay House-da böyük korporativ döyüşlə üzləşdi. 

O, yerli bazara fokuslanan və çox mərkəzsizləşmiş əməliyyatları mərkəzləşdirməyə başladı və Tata Polad, Tata Motors və Taj Group of Hotels-də zəif nəzarət edilən “satrapları” (Fars mənşəli imperator qubernatoru mənasını verir) vəzifələrindən uzaqlaşdırdı.

Bunu etməklə o, qlobal vizyonunu həyata keçirə biləcək insanları ətrafına toplamağa və xarici rəqabətə qarşı qorunan Tata Qrupunun Hindistanın açılması ilə əlaqədar aktuallığını itirməsinin qarşısını almağa nail oldu.

Tata Sons-da, eləcə də qrup daxilindəki fərdi şirkətlərdə, idarəetmə komandasına xaricdə əlaqələri olan xarici və ya Hindistan vətəndaşı olan icraçılar təyin etdi.

O, həmçinin qrup şirkətlərinə strateji istiqamət vermək üçün Qrup Korporativ Mərkəzini (GCC) təsis etdi. Hindistanın Bangalore İdarəetmə İnstitutundan olan tədqiqatçılar 2016-cı ildəki bir məqalədə yazır ki, bu mərkəz “birləşmə və satınalmalar (M&A) üzrə məsləhət dəstəyi göstərib, qrup şirkətlərinin kapital cəlb etməsinə kömək edib və hədəf şirkətin Tata dəyərlərinə uyğun olub-olmadığını qiymətləndirib”.

GCC, həmçinin Tata Motors-un Jaguar Land Rover kimi yüksək profilli satınalmalar üçün maliyyə toplamasına yardım edib ki, bu da əsasən traktor istehsalçısı kimi tanınan bir şirkətin qlobal imicini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirdi.

Tata Qrupu, Starbucks ilə 2012-ci ildə 50/50 prinsipi birgə müəssisə qurdu. Bu ortaq müəssisə, Tata Starbucks Private Limited olaraq fəaliyyət göstərir və Starbucks-un Hindistan bazarına daxil olmasını təmin edib. Tata Qrupu və Starbucks-un bu bərabərpaylı tərəfdaşlığı, Hindistanda Starbucks mağazalarını açmaq və onların fəaliyyətini genişləndirmək üçün əsas rol oynayıb.

Çətinliklər

2000-ci illərin əvvəllərində Tata Qrupu xaricdə böyük uğurlar qazansa da, Hindistan daxilində Tata Nano avtomobilinin uğursuzluğu Tata üçün ciddi bir maneə oldu. 

Bu, onun ən iddialı layihəsi idi, lakin bu dəfə Hindistan bazarını düzgün dəyərləndirə bilməmişdi. Brend mütəxəssisləri bildirir ki, Hindistanın aspirativ alıcıları ucuz avtomobil imici ilə əlaqələndirilmək istəmirdilər. Nəticədə, Tata özü də “yoxsul adamın avtomobili” ifadəsinin “stiqma” olduğunu etiraf etdi. Tata Nano-nun satışları ildən-ilə azaldıqdan sonra istehsalı dayandırıldı.

Bununla yanaşı, Tata Qrupunda varislik məsələsi də mübahisəli oldu. Tata, 2012-ci ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra, Tata Sons-un səhmlərinin üçdə ikisinə sahib olan Tata Trust vasitəsilə qrupun idarəçiliyinə çox müdaxilə etməyə davam etdi.

Ekspertlər bildirirlər ki, Tata, 2016-cı ildə direktorlar şurasında çevrilişlə Tata sədri vəzifəsindən uzaqlaşdırılan və 2022-ci ildə avtomobil qəzasında dünyasını dəyişən Cyrus Mistry ilə olan varislik mübahisəsində qrupun imicini zədələyib.

Davamlı İrs

Bir çox çətinliklərə baxmayaraq, Ratan Tata 2012-ci ildə təqaüdə çıxarkən ona miras qalan böyük imperiyanı həm ölkə daxilində, həm də qlobal miqyasda daha güclü vəziyyətdə buraxdı. 

Böyükmiqyaslı satınalmalarla yanaşı, onun İT sahəsinə yönəlmiş modernləşdirmə səyləri illər ərzində qrupun inkişafına töhfə verib.

Onun böyük risklərinin bəziləri uğursuz olsa da, Tata Konsaltinq Xidmətləri (TCS) kimi yüksək performanslı bir şirkət və JLR, digər zərərlə işləyən şirkətləri ayaqda saxlaya bildi. Bu gün TCS, Hindistanın ən böyük İT xidmətləri şirkətidir və Tata Qrupunun ümumi gəlirlərinin üçdə ikisini təşkil edir.

2022-ci ildə Tata Qrupu, Hindistanın milli hava yolu şirkəti olan Air India-nı təxminən 69 il sonra geri qaytardı. Bu, pilot təhsili almış Ratan Tata üçün həm şəxsi bir arzu, həm də böyük sərmayə tələb edən bir risk idi.

Lakin Modi hökuməti altında Hindistanın, əsas sahələrdə sürətli iqtisadi nailiyyətlər əldə etmək üçün böyük konqlomeratların qurulmasını dəstəkləyən bir sənaye siyasətini qəbul etdiyi görünür.

Adani kimi yeni sənaye qrupları ilə yanaşı, Tata Qrupunun da bu siyasətdən faydalanması üçün şərait yaradıldığı aydındır.

2024-cü il etibarilə Tata Qrupunun ümumi bazar dəyəri 400 milyard ABŞ dollarını keçmişdir. Bu nailiyyət Tata Qrupunu Hindistanın ən böyük və qlobal miqyasda ən qiymətli korporativ qruplarından birinə çevirmişdir. Qrupun bu möhtəşəm bazar dəyəri, xüsusilə Tata Consultancy Services (TCS), Tata Motors və digər mühüm törəmə şirkətlərinin böyük uğurları və artımları ilə əlaqədardır.

Bu göstərici, həmçinin, qrupun avtomobil, polad, İT və pərakəndə satış kimi müxtəlif sahələrdəki güclü mövqeyinin nəticəsidir. Tata Qrupu hal-hazırda 100-dən çox ölkədə fəaliyyət göstərir və Hindistanın iqtisadi inkişafına böyük töhfələr verir.

Ratan Tatanın şəxsi sərvəti isə 2022-ci il məlumatlarına görə, təxminən 460 milyon ABŞ dolları olaraq qiymətləndirilib. Bununla yanaşı, Tata Qrupu gəlirinin böyük bir hissəsi Tata Trusts vasitəsilə xeyriyyəçiliyə yönəldildiyi üçün o, ən zəngin insanlar siyahısında adətən yer almırdı. Onun var-dövləti əsasən Tata Sons şirkətinə bağlı idi və bu vəsaitlər təhsil, səhiyyə və sosial inkişaf layihələrinə sərf olunurdu.