Avropa İttifaqı elektrik enerjisi istehsalının təxminən 20 faizini və sabit gücünün 15 faizini nüvə enerjisindən təmin edir. Nüvə enerjisi Avropanın karbonsizləşdirilməsi və enerji təhlükəsizliyi səylərində əsas rol oynamağa hazırlaşır, lakin yeni reaktorların tikintisinin maliyyə və logistik çətinlikləri hələ də böyük olaraq qalır.

Valyuta.az xəbər verir ki, Claire Mauduit-Le Clercq və Emmanuel Dubois-Pelerin yazdığı S&P Global Ratings hesabatına görə, yüksək tikinti xərcləri, maliyyə riskləri və dövlət dəstəyindən asılılıq bu cür layihələri Avropadakı əksər dövlət xidmətləri təminatçıları üçün çətin problemə çevirir. Yeni nüvə layihələri üçün yüksək xərclər və risklər Hesabatda müasir nüvə tikintisinin xərcləri ilə bağlı qeyd edilir ki, Avropada yeni nüvə tikintisi baha başa gəlir, risklidir və əhəmiyyətli maliyyələşdirmə tələb edəcək.

Avropada tikilən yeni reaktorların bir gecəlik dəyəri tikinti zamanı maliyyələşməni nəzərə almasaq, hər meqavat üçün 10 milyon avronu keçir. Tipik bir cüt Avropa Təzyiqli Su Reaktoru (EPR) üçün bu, Fransanın enerji nəhəngi EDF istisna olmaqla, əksər Avropa kommunal müəssisələrinin maliyyə imkanlarından çox-çox kənarda olan 50 milyard avroya qədər investisiya deməkdir. Hesabata görə, Avropada yeni nüvə layihələrinin tikintisinin dəyəri “İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) ən böyük dəniz külək təsərrüfatı layihəsindən təxminən beş dəfədir. Yeni nüvə layihələrinin tikintisində maliyyə çətinlikləri yaranıb, çünki EDF eyni vaxtda iki irimiqyaslı layihənin, Böyük Britaniyada Hinkley Point C və Fransada Flamanvilin tikintisini idarə edir.

Hesabata görə, bu layihələr üzrə xərclərin aşılması və gecikmələr EDF-nin kredit reytinqini aşağı salıb və nüvə layihələrinə xas olan “artmış icra və ehtiyat risklərini” vurğulayır. S&P Global qeyd edir ki, Avropada kommunal xidmətlər üçün nüvə tikintisinə yüksək kapital məsrəfləri “adətən şirkət balansını genişləndirir” və maliyyə sabitliyini təmin etmək üçün uzunmüddətli gəlir zəmanətləri tələb edir. Nüvə enerjisinin strateji rolu Yüksək xərclərə baxmayaraq, nüvə enerjisi, xüsusən də Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra Avropada baş verən enerji böhranı kontekstində fərqli üstünlüklər təqdim edir.

Avropa İttifaqı (Aİ) 2022-ci ilə qədər Rusiya qazından böyük dərəcədə asılı olsa da, nüvə enerjisi üçün xammal olan uran geosiyasi zəiflikləri azaldan daha sabit və şaxələndirilmiş təchizatçı bazasından gəlir. Nüvə elektrik stansiyaları həmçinin külək və günəş kimi bərpa olunan enerji mənbələrindən fasilələri kompensasiya etmək üçün sabit hasilat təmin edən möhkəm, aşağı karbonlu elektrik enerjisi istehsal edir. Aİ elektrik enerjisi istehsalının təxminən 20 faizini və sabit gücünün 15 faizini nüvə enerjisindən təmin edir. Hesabatda qeyd edilir ki, yeni tikinti layihələri Avropada elektrik enerjisi istehsalında nüvə enerjisinin payını 20 faiz ətrafında saxlamaq və bərpa olunan enerjinin artan payını tamamlamaq üçün əsasdır.

Avropa Parlamentinin (AP) davamlı fəaliyyətlər üçün Aİ Taksonomiyası çərçivəsində nüvəni "yaşıl" texnologiya kimi təsnifatı davamlı maliyyəyə çıxışı asanlaşdırmaqla investisiya cəlbediciliyini gücləndirir. Köhnələn nüvə infrastrukturu yeni layihələrin aktuallığını artırır Avropada reaktorların 40 ildir fəaliyyət göstərdiyinə görə, bir çox elektrik stansiyalarının 2040-cı ilə qədər istismardan çıxarılması planlaşdırılır. Bu reaktorların vaxtında dəyişdirilməsi elektrik enerjisi təchizatında, xüsusən də enerji tələbatı artdıqca, çatışmazlığın qarşısını almaq üçün çox vacibdir.

Sənayelərin elektrikləşdirilməsi və məlumat mərkəzlərinin artan enerji tələbatının, şəbəkə tələbatını ildə 10-15 terawatt saat artıracağı təxmin edilir, nüvə enerjisi kimi möhkəm və karbonsizləşdirilmiş elektrik enerjisi mənbələri üçün vəziyyəti daha da gücləndirir. Maliyyələşdirmədə çətinliklər və yeniliklər Nüvə tikintisinin yüksək qiyməti dövlətin güclü müdaxiləsini zəruri edir.

Hesabata görə, hazırda heç bir Avropa şirkəti dövlət tərəfindən dəstəklənən mexanizmlər olmadan belə layihələri həyata keçirə bilməz və "yeni nüvə tikintisi üçün bütün mövcud maliyyə mexanizmləri güclü vergi ödəyicisini və ya istehlakçı dəstəyini nəzərdə tutur". Bu mexanizmlərə subsidiyalaşdırılmış dövlət kreditləri, tənzimlənən aktiv bazası (RAB) modelləri və xərclərin yayılmasına və maliyyə risklərinin azaldılmasına kömək edən fərq üçün müqavilələr (CfDs) daxildir. Çexiyada hökumət Dukovanı 5 də daxil olmaqla yeni reaktorların inkişafı üçün Cənubi Koreyanın KHNP şirkəti ilə əməkdaşlıq edib və maliyyə dövlət mexanizmləri vasitəsilə həyata keçirilib.

Eynilə, Polşanın hökumət kreditləri və hökumətlərarası fondlar tərəfindən dəstəklənən altıya qədər reaktor üçün iddialı planları enerji müstəqilliyini və karbonsizləşdirmə hədəflərini gücləndirmək məqsədi daşıyır. Slovakiyada yeni tikintisi başa çatan Mochovce 3 reaktoru 2023-cü ilin sonunda işə salınaraq ölkənin nüvə potensialını artırdı. Fransada EDF 2030-cu illərin sonundan etibarən gücü 10-24 giqavat olan 6-14 yeni reaktoru işə salmağı planlaşdırır. Bununla belə, yekun investisiya qərarları qəbul edilməyib və aydın maliyyələşdirmə planlarının olmaması qarşıda duran problemləri vurğulayır.

Eyni zamanda, hesabatda xəbərdarlıq edilir ki, hətta innovativ maliyyələşdirmə modelləri olsa belə, nüvə layihələrinin maliyyə yükü əhəmiyyətli olaraq qalır. Bağlanan reaktorların yenidən işə salınması Hesabatda deyilir ki, bu yaxınlarda bağlanmış reaktorların yenidən işə salınması yenilərinin tikintisindən daha sürətli və daha ucuz alternativ təklif edə bilər. Sistem operatoru Elia tərəfindən 2036-2050-ci illər üzrə araşdırmasında bildirildiyi kimi, bu yanaşma Belçika və İspaniyada qiymətləndirilir. Bununla belə, Almaniya kimi ictimai və hökumət müxalifətinin güclü olduğu ölkələrdə ciddi siyasi və tənzimləyici maneələrlə üzləşir.

Nəticə: Avropada nüvənin gələcəyi varmı?

S&P Global-ın hesabatı nüvə enerjisinin həm qitənin enerji ehtiyaclarının həlli üçün vacib bir həll, həm də kommunal xidmətlərin və hökumətlərin imkanlarını gərginləşdirən böyük bir iş olduğu dilemmasını vurğulayır. Yüksək xərclər, uzun müddətlər və hökumət dəstəyindən asılılıq köhnə reaktorların təcili dəyişdirilməsini tələb etsələr belə, yeni layihələrə meydan oxuyur. Köhnə elektrik stansiyalarının yenidən istismara verilməsi potensial alternativ təklif edir, lakin siyasi maneələrlə üzləşir. Fransa və Polşa kimi ölkələr planlarını irəli sürsələr də, investisiya qərarlarında gecikmələr qarşıda ən çətin yolu göstərir. Avropanın nüvə gələcəyi innovativ maliyyələşdirmə modellərindən və enerji keçidindəki həyati rolu ilə xərcləri balanslaşdırmaq üçün güclü dövlət dəstəyindən asılı olacaq.

Davud