Nils Pratli 

"The Guardian" nəşrinin maliyyə redaktoru

Sam Altmanın yeni Çin süni intellekt çatbotu ilə bağlı dəyərləndirməsi çox şeyi izah edirdi – “təəccüblü, xüsusilə də onların bu qiymətə təqdim edə bildikləri baxımından”. "OpenAI"nin baş direktoru tezliklə “daha yaxşı modellər” təqdim edəcəklərini vurğulamağı da unutmadı. Lakin onun "DeepSeek"in R1 versiyası ilə bağlı tərifi süni intellekt skeptiklərinin bir sualına aydınlıq gətirmiş oldu: Çin məhsulu, mütəxəssislərin dediyi qədər yaxşıdırmı? Cavab: əgər Altman belə deyirsə, bəli, yəqin ki, elədir.  

Əlbəttə, hələ də bir sıra suallar qalır. "DeepSeek" həqiqətən də bu sistemi cəmi 6 milyon dollarlıq məhdud büdcə ilə hazırlayıb? Yoxsa model "Nvidia" çiplərində işləyir, sadəcə olaraq daha az və köhnə versiya çiplərindən istifadə edir? Əgər belədirsə, süni intellekt sahəsinə yeni oyunçuların daxil olması uzunmüddətli perspektivdə "Nvidia" üçün müsbət xəbər sayılarmı? Digər şirkətlərin süni intellekt yarışında kompüter gücünə böyük yatırımlar etməsi artıq israf edilmiş vəsait hesab oluna bilərmi?  

Bu suallara tez bir zamanda cavab tapmaq gözlənilmir. Hazırda ehtimal olunan yeganə nəticə budur ki, fond bazarı "DeepSeek"in inkişafını əvvəlcədən görmədi. Lakin texnologiya inqilablarının mahiyyəti də budur – onlar proqnozlaşdırılması asan olmayan yollarla irəliləyir. Hər kəs dünyanın dəyişməkdə olduğunu hiss edir, lakin investisiyaları haraya yönəltməyin daha doğru olacağını bilmək tamamilə fərqli bir məsələdir.  

Bir çoxları hazırkı vəziyyəti 1990-cı illərin sonundakı dotkom (internet) köpüyü ilə müqayisə edirlər və bu, başa düşüləndir. Hazırda bazarın cəmi bir neçə səhmdə cəmləşməsi əvvəlkindən də kəskin hal alıb. Məsələn, "Nvidia" yalnız bazar ertəsi günü 600 milyard dollarlıq dəyər itirməsinə baxmayaraq, hələ də Böyük Britaniyanın "FTSE 100" indeksinə daxil olan bütün şirkətlərin ümumi dəyərindən bir qədər yüksəkdir. Üstəlik, bütün bu proses birinci olmaq üstünlüyünə – yəni bazara ilk daxil olanların bütün maliyyə mükafatlarını qazanacağı inancına əsaslanır.  

Lakin 25 il əvvəl göstərildiyi kimi, real həyat bu qədər sadə işləmir. İnvestisiya meneceri Terri Smit ötən il bir sıra texnoloji liderlərin uğursuzluqla nəticələnən uzun siyahısını tərtib etmişdi: çip istehsalında "Intel", internet xidmətlərində "AOL", mobil telefonlarda "Nokia", axtarış sistemlərində "Yahoo", sosial mediada "Myspace" və smartfon bazarında "BlackBerry" brendini idarə edən "Research In Motion". Onun sözlərinə görə, bazarın ilk mərhələdə qalibləri müəyyən etmək bacarığına sahib olması ənənəni pozardı.  

Smit həmçinin belə bir ehtimal irəli sürmüşdü ki, “süni intellektin geniş yayılması elə bir vəziyyət yarada bilər ki, hamı ondan istifadə etdiyinə görə heç kim üstünlük əldə etməsin”. "DeepSeek"lə bağlı xəbər də bu ideyanı dəstəkləyir. Əgər açıq mənbəli kodlarla işləyən “təəccüblü” və ucuz Çin süni intellekt modelləri əlçatan olarsa, bazara giriş xərcləri kəskin aşağı düşəcək. Bu da xüsusilə süni intellekt tətbiqləri hazırlayan şirkətlər arasında rəqabətin güclənməsinə gətirib çıxaracaq və nəticədə qeyri-adi yüksək gəlir əldə etmə perspektivini zəiflədəcək.  

Sərbəst bazar iqtisadiyyatı tərəfdarları 1903-cü ildə Kitti Hokda uçuş həyata keçirən Rayt qardaşlarını öncədən dayandırardılar. Məşhur investor Uorren Baffet ABŞ aviaşirkətlərinin tarixi boyunca müflis olmaq və investorlar üçün pul itirmək vərdişinə işarə edərək bu sahəni sərt tənqid etmişdi. Süni intellektin də həddindən artıq sərmayənin çox az gəlir gətirdiyi bir sahəyə çevriləcəyini proqnozlaşdırmaq hələlik absurddur. Ən azından "Nvidia" cari maliyyə ilinin ilk doqquz ayında 58,8 milyard dollar həcmində vergiöncəsi mənfəət əldə edib ki, bu da Smitin uğursuzlar siyahısındakı şirkətlərin hər hansı birinin nailiyyətindən daha təsir edicidir.  

Lakin süni intellekt inqilabının ümumi iqtisadiyyata təsiri hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır və "DeepSeek"lə bağlı son xəbərlər fonunda bu qeyri-müəyyənlik bir qədər də artıb. Lakin texnologiya dünyasında bu, adi haldır.  

Rəhim