Kosmosda zaman ölçümü nəzəri və tətbiqi fizika baxımından mühüm irəliləyişlərə yol açır. 

Valyuta.az xəbər verir ki, Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) Atomik Saatların Kosmik Birliyi (ACES) layihəsi sayəsində nisbilik qanunlarının mikrosəviyyədə təsirləri təhlil ediləcək və qlobal zaman sinxronizasiyası üçün yeni standartlar müəyyən oluna bilər.

ESA ACES layihəsini Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya (BKS) göndərməklə zaman ölçməsində dəqiqliyi yeni mərhələyə daşıyır. Bu inkişaf etmiş sistem müasir fizika nəzəriyyələrinin sərhədlərini yoxlamağı və kainatın fəaliyyəti barədə daha dərindən anlayış əldə etməyi qarşısına məqsəd qoyur.

ACES xüsusilə Albert Eynşteynin xüsusi və ümumi nisbilik nəzəriyyələrini kosmos mühitində təsdiqləməyi hədəfləyir. Xüsusi nisbilik, yüksək sürətlə hərəkət edən obyektin daxili saatının yavaşladığını, ümumi nisbilik isə güclü cazibə sahələrində zamanın daha ləng axdığını irəli sürür.

Beynəlxalq Kosmik Stansiya bu iki fiziki təsiri eyni vaxtda əhatə edən nadir nöqtələrdən biridir. Stansiya həm Yer səthindən uzaqdır, həm də yüksək sürətlə hərəkət edir, bu da zaman üzərində ziddiyyətli iki təsiri balanslaşdıraraq bənzərsiz ölçmə mühiti yaradır. Nəzəri baxımdan BKS-dəki atom saatlarının Yer üzərindəki saatlardan fərqli işləməsi gözlənilir.

Bu cür zaman fərqləri gündəlik həyatda hiss edilməyəcək qədər kiçik ola bilər, lakin atom saatları bu dəyişiklikləri yüksək dəqiqliklə qeydə almağa qadirdir. ACES layihəsi 30 ay ərzində məlumat toplayacaq və hər biri 25 gün davam edəcək ən azı 10 ölçmə sessiyası həyata keçirməyi planlaşdırır.

BKS-dəki saatlardan alınan məlumatlar, Yer üzərindəki istinad saatları ilə iki müxtəlif üsulla müqayisə ediləcək. Bu proses kosmosda zaman axını ilə Yer zamanının ən kiçik fərqlərini belə müəyyən etməyə imkan verəcək.

ACES təkcə fundamental fizika qanunlarını yoxlamaqla kifayətlənməyəcək, həm də geodeziya tətbiqləri və qlobal zaman sinxronizasiyası sistemlərində mühüm irəliləyişlər təmin edəcək.

Layihənin aparıcı alimi Luici Kaççapuoti qeyd edir ki, ACES zaman ölçümünə dair beynəlxalq standartları formalaşdıra bilər və Al saniyəsinin yenidən tərifində həlledici rol oynaya bilər.

ACES-in təqdim etdiyi yüksək dəqiqlik, zaman genişlənməsi nəzəriyyələrini daha dəqiq sınaqdan keçirməyə, fundamental fizika sabitlərinin zamanla dəyişib-dəyişmədiyini öyrənməyə, qaranlıq maddə kimi kainatın böyük sirrlərini araşdırmağa və Yer qabığının daxili quruluşunu daha yaxşı təhlil etməyə şərait yaradacaq.

ACES təkcə nəzəri fizika sahəsində deyil, eyni zamanda peyk sistemləri, planet tədqiqatları və kainatın əsas qanunlarının anlaşılması baxımından da böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu layihə vasitəsilə zaman ölçümündə yeni bir standart formalaşa bilər, elmi ictimaiyyət kosmosda zamanın axını haqqında daha dəqiq biliklər əldə edə bilər və gələcək tədqiqatlar üçün daha möhkəm elmi əsaslar qurula bilər.

Paşa Məmmədli