ABŞ prezidenti Donald Tramp Federal Ehtiyat Sistemi (FED) sədrini – Cerom Pauelli (Jerome Powell) vəzifədən uzaqlaşdırmaqla hədələyir. 

Valyuta.Az-ın verdiyi xəbərə görə, bu addımın qanuniliyinə yaxın vaxtlarda ABŞ Ali Məhkəməsi qərar verə bilər.

Prezident ölkənin ali məhkəməsinə təcili ərizə ilə müraciət edərək, iki digər müstəqil agentliyin – Milli Əmək Münasibətləri Şurası və Mərtəbə Sistemi Mühafizəsi Şurasının üzvlərini vəzifədən azad etmək qərarını təsdiqləməsini istəyib.

Bu, prezidentin müstəqil agentliklərin idarə heyəti üzvlərini yalnız səhlənkarlıq və ya vəzifə pozuntusu hallarında vəzifədən azad edə bilməsi barədə 90 il əvvəl qəbul olunmuş Ali Məhkəmə presedentinə birbaşa çağırışdır. Əgər bu presedent qüvvədən düşərsə, Pauellin vəzifədən azad olunması Federal Ehtiyat Sistemi üçün daha asan həyata keçirilə bilər.

Tramp daha əvvəl Federal Ticarət Komissiyası və Federal Seçki Komissiyası da daxil olmaqla, bir sıra federal agentlik rəhbərlərini də işdən çıxarıb və həmin hallarla bağlı hüquqi mübahisələr aşağı instansiya məhkəmələrində davam edir.

“Cerom Pauell ilə aramızda hüquqi baxımdan heç bir fərq yoxdur,” – Tramp tərəfindən vəzifədən azad edilən Federal Ticarət Komissiyasının bir üzvü "Bloomberg"ə bildirib. – “Əgər prezident məni qanuni şəkildə vəzifədən azad edə bilirsə, deməli Pauelli də edə bilər.”

Prezident açıq şəkildə Pauelli işdən çıxarmaq istədiyini bəyan edib. O, ötən həftə "Truth Social" platformasında paylaşım edərək, onun “vəzifədən azad olunmasının mümkün qədər tez baş verməli” olduğunu yazıb və jurnalistlərə bildirib: “Əgər mən istəyirəmsə, o, dərhal vəzifədən uzaqlaşdırılacaq, inanın.”

"Wall Street Journal"ın məlumatına görə, Tramp Pauellin yerinə keçmiş Fed qubernatoru Kevin Varş (Kevin Warsh) ilə bağlı qapalı danışıqlar aparıb. Lakin Trampın bəzi iqtisadi müşavirləri ona Pauellin səlahiyyət müddəti 2026-cı ilin mayında başa çatmamış onu vəzifədən azad etməməyi tövsiyə ediblər.

Milli İqtisadi Şuranın direktoru Kevin Hasset (Kevin Hassett) cümə günü jurnalistə bildirib ki, Tramp və komandası həqiqətən də Pauelli işdən çıxarmağın mümkünlüyünü araşdırır.

Öz növbəsində Pauell dəfələrlə onun vəzifədən qanunsuz şəkildə azad edilə bilməyəcəyini vurğulayıb – və bunu bu həftə də təkrar edib.

O, Trampın digər müstəqil agentliklərin idarə heyəti üzvlərini vəzifədən azad etmək hüququ ilə bağlı Ali Məhkəmədə baxılan işi izlədiyini etiraf edib, lakin bildirib: “Bu işin FED-ə aid olduğunu düşünmürəm.”

Bununla belə, Mərkəzi Bank “bu prosesi diqqətlə izləyir”.

FED idarə heyətinin üzvlərinin vəzifədən azad olunmasına dair yeganə hüquqi müddəa Federal Ehtiyat Aktının 10-cu bölməsində yer alır. Həmin qanunda deyilir ki, hər bir idarə heyəti üzvü 14 il müddətinə təyin olunur və yalnız “prezident tərəfindən əsaslı səbəb olduqda vaxtından əvvəl azad edilə bilər”.

Qanunda konkret olaraq idarə heyətinin sədrinə dair heç bir qeyd yoxdur və “əsaslı səbəb” ifadəsinin konkret nəyə istinad etdiyi də açıqlanmır. Hüquqi qərarlarda bu termin “səmərəsizlik, vəzifə borcunun yerinə yetirilməməsi və ya vəzifə pozuntusu” kimi izah olunub.

FED- Ruzveltdən Trampa qədər

Konstitusiya hüququ üzrə ekspertlərin fikrincə, Trampın Pauell və digər agentlik rəhbərlərini işdən çıxarmaq səlahiyyəti hüquqi baxımdan dəqiq deyil. Hüquqi, siyasi və maliyyə risklərinin mürəkkəb kombinasiyası bu məsələdə Trampın qalib gələcəyini öncədən proqnozlaşdırmağı çətinləşdirir.

Trampın müstəqil agentliklərin idarə heyəti üzvlərini vəzifədən azad etmək hüququ ilə bağlı əsas arqumenti ABŞ Konstitusiyasının II maddəsinə əsaslanır. Həmin maddə prezidentə “qanunların sadiqliklə icrasına nəzarət etmək” səlahiyyəti verən “icra hakimiyyəti gücü”nü tanıyır.

Ali Məhkəmənin bu məsələ ilə bağlı ilk əhəmiyyətli işi 1920-ci illərdə – "Myers və United States" işində baş verib.

Həmin qərarda məhkəmə 1876-cı il tarixli, ABŞ poçt rəislərinin prezident tərəfindən işdən çıxarılmasına Senatın icazəsini tələb edən qanunu rədd edərək, bunun prezidentin Konstitusiyadakı II maddə səlahiyyətlərini pozduğunu bildirib.

Lakin on il sonra, 1935-ci ildə – "Humphrey's Executor və United States" işində Ali Məhkəmə Prezident Franklin Ruzveltin Federal Ticarət Komissiyasının üzvünü işdən çıxarmasına etirazı haqlı sayaraq, prezidentin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı.

Məhkəmə qərara aldı ki, prezidentin istədiyi zaman agentlik rəhbərlərini işdən çıxarma səlahiyyəti yalnız icraedici funksiyaları yerinə yetirən vəzifəlilərə aiddir, müstəqil agentliklərin rəhbərlərinə yox.

Burada icra hakimiyyətinə tabe olan, lakin qanunvericilik və məhkəmə funksiyalarını daşıyan agentliklər – məsələn, Qiymətli Kağızlar Komissiyası və Federal Ticarət Komissiyası fərqləndirildi.

Məhkəmə Konqresin belə vəzifəli şəxslərin yalnız “əsaslı səbəb” olduqda prezident tərəfindən işdən çıxarılmasını tələb edə biləcəyini bildirdi və bu termini səmərəsizlik, vəzifə səhlənkarlığı və vəzifə pozuntusu kimi izah etdi.

Bu hüquqi presedent təxminən 50 il sabit qaldı. Miçiqan Universitetinin hüquq professoru Culian Devis Mortensonun (Julian Davis Mortenson) bildirdiyinə görə, prezident Karter (Jimmy Carter) hətta ABŞ baş prokurorunun da prezident tərəfindən sərbəst şəkildə işdən çıxarılmasına qarşı qorumanın genişləndirilməsini təklif etmişdi.

Aydın