XXI əsrin iqtisadi mənzərəsi göstərir ki, dünya iqtisadiyyatı getdikcə borc vasitəsilə böyüməyə daha çox bel bağlayır. İstər dövlətlər, istər özəl sektor, istərsə də fərdlər borcdan geniş istifadə etməklə müxtəlif iqtisadi məqsədlərini həyata keçirməyə çalışırlar. 

Dövlətlər üçün borc, adətən, infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi, sosial xərclərin ödənilməsi və fiskal defisitlərin bağlanması üçün istifadə olunur. Şirkətlər və bizneslər borcu investisiyalarını genişləndirmək, bazarda mövqelərini gücləndirmək və tədarük zəncirlərini inkişaf etdirmək üçün alət kimi görürlər.

Ancaq bu borc asılılığı zamanla təhlükəli hala çevrilə bilər. Xüsusilə iqtisadi qeyri-sabitlik dövrlərində, yüksək borc səviyyələri maliyyə sistemində ciddi təzyiqlər yaradır.

2024-cü ilin sonuna olan göstəricilərə görə, dünya üzrə ümumi borc miqdarı 315 trilyon ABŞ dollarını keçib. Bu, dünya ÜDM-inin 330%-nə bərabərdir və iqtisadi tarixdə görünməmiş bir səviyyədir.

ABŞ-da dövlət borcu artıq 34 trilyon dollara yaxınlaşıb və bu rəqəm ÜDM-in 125%-nə yaxındır. Yaponiyada isə bu göstərici 260%-i keçib. Avropa ölkələrində də, xüsusilə İtaliya, Yunanıstan və Fransa kimi ölkələrdə borc səviyyəsi təhlükəli həddədir.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə vəziyyət daha həssasdır. Bu ölkələr çox zaman xarici valyutada borclanır və bu da devalvasiya risklərini və ödəmə qabiliyyəti problemlərini artırır.

2022-2024-cü illərdə qlobal inflyasiyanın yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq mərkəzi banklar faiz dərəcələrini kəskin şəkildə artırdılar. Bu isə borcun xidmət xərclərini artıraraq bir çox ölkələrin büdcələrinə əlavə yük yaratdı.

Məsələn, ABŞ-da yalnız faiz ödənişlərinə ayrılan məbləğ illik 1 trilyon dollara yaxınlaşır. Bu, müdafiə və səhiyyə xərclərindən sonra ən böyük büdcə maddələrindən biridir.

Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankı bir neçə dəfə xəbərdarlıq edib ki, yüksək borc səviyyələri maliyyə sabitliyi üçün əsas risk mənbəyidir. Bu, xüsusilə zəif iqtisadi struktura malik ölkələr üçün ciddi təhdid yaradır.

Borcla böyümənin effektiv olması üçün əsas şərt odur ki, bu vəsaitlər məhsuldar sahələrə yönəlsin. Əgər borc yalnız cari xərcləri qarşılamaq üçün istifadə olunursa, bu, uzunmüddətli artım potensialını zəiflədir.

İqtisadçılar qeyd edirlər ki, borc strategiyası şəffaf və dayanıqlı olmalıdır.

Dövlətlər fiskal qaydalar tətbiq etməli, borcun ÜDM-ə nisbətini nəzarətdə saxlamalı və xərcləmələrə prioritet yanaşmalıdırlar.

Daha öncə baş vermiş borc böhranları – məsələn, 2010-cu illərdəki Yunanıstan böhranı və ya 1980-ci illərin Latın Amerikası borc böhranı – bu sahədə məsuliyyətsiz siyasətin necə ağır nəticələrə gətirib çıxardığını sübut edir.

Qlobal miqyasda, beynəlxalq maliyyə qurumlarının daha çevik və ədalətli borc restrukturizasiya mexanizmləri yaratması da bu sahədə vacib addım ola bilər.

2025 və sonrakı illərdə dövlətlər borcla böyümə siyasətini balanslı şəkildə həyata keçirməli, iqtisadi risklərə qarşı dayanıqlı modellər qurmalıdırlar.