Əgər Gürcüstan və Azərbaycan koordinasiya edib, konkret addımlar atsalar Transqafqaz Nəqliyyat Dəhlizi (TRACECA) yüksək səmərəlilik səviyyəsinə çata bilər.

“Report” xəbər verir ki, bu barədə Dünya Bankının yaydığı məlumatda deyilir.

Qeyd olunub ki, Dünya Bankı iki ölkənin prioritet sahələrini, o cümlədən gömrük prosesləri, girişin şəffaflığı, ədalətli rəqabəti, birgə müəssisənin işə salınması və düzgün qurulması, blok qatarların təşkili və intermodal infrastrukturun optimallaşdırılması da daxil olmaqla, iki ölkənin prioritet sahələrini vurğulayan Strategiya və Fəaliyyət Planı hazırlayıb.

TRACECA geniş istifadə olunan termin ola bilməz. O, Bakı limanı ilə Gürcüstanın Poti və Batumi limanları ilə Qara dəniz limanları arasında “Orta dəhliz” hissəsinə aiddir. Beləliklə, Transqafqaz Nəqliyyat Dəhlizi “Orta dəhliz”in qərb hissəsi və ya daha çox Azərbaycan, Gürcüstan və Qara dənizdən keçən “Orta dəhliz”in seqmentidir. Türkiyə də ona qismən bağlana bilər.

Dünya Bankı marşrutla bağlı geniş araşdırma aparıb. Maliyyə qurumu iddia edir ki, TRACECA marşrutu “Orta dəhliz”in səmərəli və dinamik inkişafında ən vacib olmasa da, mühüm rol oynaya bilər. Bununla belə, bildirilir ki, bəzi sərmayələrə baxmayaraq, TRACECA Azərbaycan və Gürcüstanda dəhliz boyunca fiziki və qeyri-fiziki maneələrə görə Çin, Mərkəzi Asiya və Avropa arasında konteynerli yük daşımalarını asanlaşdırmaq potensialını reallaşdırmır. Nəticədə bir sıra təkliflər ortaya çıxıb.

Ümumi gömrük mühiti

“Bir pəncərə” sistemi Gürcüstan və Azərbaycanın TRACECA marşrutu üzrə gömrük proseslərində tətbiq edə biləcəyi ideal model olardı. Dünya Bankının məlumatına görə, son illər Azərbaycanda və Gürcüstanda gömrük yaxşılaşıb. Sorğunun nəticələrinə görə, Gürcüstanda ciddi problem yoxdur, Azərbaycandakı istifadəçilər isə son illər gömrükdə müəyyən müsbət dəyişikliklərin olduğunu qeyd ediblər.

Bununla belə, əlavə təkmilləşdirmələr iki ölkəyə ümumi marşrutun inkişafına kömək edə bilər. Qısamüddətli perspektivdə Dünya Bankı iki ölkəyə gömrük prosedurlarının, o cümlədən informasiya axınının təkmilləşdirilməsinə və “bir pəncərə” prinsipi əsasında həll yoluna keçməyə diqqət yetirməyi tövsiyə edir. Bundan əlavə, onlar gömrük işçilərinin hazırlanmasına sərmayə qoymalı və onların digər ölkələrlə koordinasiyada işləməsinə şərait yaratmalıdırlar.

Uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycan və Gürcüstan sərhəddə ləngimələrin qarşısını almaq üçün sadələşdirilmiş prosedurlara və səmərəli açılış vaxtlarına malik vahid gömrük zonasının inkişafına diqqət yetirməlidir. Bundan əlavə, iki ölkə gömrük postlarının artıq istifadə olunmayacağı, qatarların sərbəst və dayanacaqsız keçə biləcəyi “yaşıl dəhliz” yaratmağa təşviq edilir.

Tarif danışıqları zəif nöqtədir

TRACECA-nın çatışmazlıqlarından biri də bəzi prosedurlarda kifayət qədər şəffaflığın olmamasıdır. Məsələn, Dünya Bankı vurğulayır ki, tariflərin necə müəyyən edildiyi və onlara hansı amillərin təsir etdiyi barədə məhdud məlumat var. Tariflərin sadələşdirilməsi və dəhliz iştirakçılarının maraqlarının uyğunlaşdırılması daşıma xərclərini xeyli aşağı salacaq. Bu koordinasiya çatışmazlığı dəhlizə təsir edən ən zəif nöqtə kimi vurğulanıb.

Orta dəhlizin qalan hissəsi üçün də şəffaflıq çox vacibdir. Təkcə tariflər baxımından deyil, həm də imkanların bölüşdürülməsi və kimin kimə üstünlüyü baxımından. Dünya Bankı açıq giriş modelinin bu halda ideal olacağını deyir.

Sərbəst giriş bütün mümkün müştərilərin infrastruktura və xidmətlərə ən yaxşı qiymətlərlə ədalətli, şəffaf və ayrı-seçkiliksiz çıxışı olduğunu hiss etmələrini təmin etmək üsuludur. Azərbaycan və Gürcüstanda sərbəst çıxış siyasətinin həyata keçirilməsi mövcud infrastrukturdan istifadəni yaxşılaşdıra və dəhlizi özəl operatorlar üçün daha cəlbedici edə bilər.

Tərəflər və Dəhliz İdarəetmə İnformasiya Sistemi (CMIS) arasında yaxşı strukturlaşdırılmış birgə müəssisə yuxarıda qeyd olunan problemləri nizamlanması üçün yaxşı həll yolu olardı. Ölkələr arasında birgə müəssisənin yaradılması ideyası artıq nəzərdən keçirilir və 2023-cü ilin onun yaranma ili olacağı bildirilir.

Bununla belə, Dünya Bankı xəbərdarlıq edir ki, birgə müəssisə yaratmaq üçün maraqlı tərəflər onu diqqətlə öyrənməli və kommersiya baxımından cəlbedici biznes modeli yaratmağı təmin etməlidirlər. Dəhliz İdarəetmə İnformasiya Sisteminə gəldikdə, bu, kommersiya, əməliyyat və maliyyə məqsədləri üçün dəhlizə “Bir pəncərə” sistemi ilə çıxışın təmin edilməsini asanlaşdıracaq.

Konteyner blok qatarları prioritetdir

Azərbaycan və Gürcüstanın birgə səyləri çərçivəsində proqnozlaşdırıla bilən fasiləsiz konteyner daşımalarına imkan verəcək Konteyner blok qatarlarının qrafiklərinin təşkili əsas prioritetdir. Bu məqsədlə ölkələrə konteyner blok qatarlarının vaxtında çatdırılmasına cavabdeh olan taktiki tapşırıq qrupu yaratmağa təşviq edilir.

İnfrastruktur səmərəli, yaxşı təşkil edilmiş və punktual blok qatarlarının idarə edilməsinin vacib komponentidir. Beləliklə, Azərbaycan və Gürcüstan konteyner bloklu qatarların fəaliyyətini təmin etmək üçün mövcud infrastrukturu, o cümlədən blokun uzunluqlarını, keçid səkiləri (döngələri) və sürətləri yenidən konfiqurasiya etməlidirlər.

Bununla belə, multimodal/intermodal daşımaları asanlaşdırmaq üçün bütövlükdə infrastrukturun təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. Digər məsələlərlə yanaşı, Dünya Bankı izah edir ki, Cənubi Qafqazda intermodal əlaqəni və xüsusilə Xəzər və Qara dənizlərdə intermodal liman infrastrukturunu təkmilləşdirmək vacibdir.

Bundan əlavə, Gürcüstandakı Axalkalaki intermodal stansiyası yenidən konfiqurasiya edilməlidir ki, 750 metrlik iki qatar konteynerlərin sürətli daşınması üçün yan-yana dayana bilsin. Nəhayət, intermodal infrastrukturun və nəqliyyatın saat mexanizmi kimi işləməsini təmin etmək məqsədi ilə maliyyə institutu intermodal yükdaşımaları inkişaf etdirmək, strateji konteynerlərin gəmilərdə və limanlarda qalmamasını təmin etmək üçün taktiki səviyyədə işləyəcək intermodal nəqliyyat bölməsi yaratmağı təklif edir.