ƏDV-dən azad edilən əməliyyatlar

İlham Vəliyev
       İR Master Group MMC-nin baş mühasibi

ƏDV hər bir sahibkar və mühasib üçün önəmli mövzudur. Amma bəzi əməliyyatlar var ki, onlar ƏDV-dən azaddır. Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsinə əsasən aşağıdakı əməliyyatlar ƏDV-dən azad edilib:

Təhsil xidmətləri – Dövlət təhsil müəssisələri ƏDV-dən azaddır.

Bank və maliyyə xidmətləri – Kredit, əmanət, pul köçürmələri və digər bank xidmətləri ƏDV-yə cəlb olunmur.

Sığorta və pensiya xidmətləri – Könüllü və icbari sığorta əməliyyatları.

Dövlət rüsumları və bəzi sosial ödənişlər – Məsələn, dövlət qeydiyyatı zamanı ödənilən rüsumlar.

İxrac əməliyyatları – İxrac qeydi ilə satılan mallar və bəzi beynəlxalq daşımalar 0% ƏDV ilə tənzimlənir.

Dini və xeyriyyə fəaliyyətləri – Qeyri-kommersiya məqsədli dini qurumlar və xeyriyyə fondlarının bəzi əməliyyatları.

Kitab və qəzet satışı – Təhsil və elmi məzmunlu bəzi nəşrlər ƏDV-dən azaddır.

Bu siyahı tam deyil, lakin əsas məqamları əhatə edir.

Vergi Məcəlləsinə əsasən, ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələrin ƏDV-ni əvəzləşdirməsi mexanizmi fərqlidir.

1-ci hal: Yalnız ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələr ödədikləri ƏDV-ni heç cür əvəzləşdirə bilməzlər. Yəni müəssisənin əməliyyatlarının 100 faiz hissəsi ƏDV-dən azaddırsa, onun ƏDV-ni əvəzləşdirmə hüququ yoxdur.

2-ci hal: Həm ƏDV-dən azad əməliyyatlar, həm də ƏDV-yə sıfır dərəcə ilə cəlb olunan əməliyyatlar aparan müəssisələr ƏDV-dən azad olan əməliyyatların dövriyyədəki xüsusi çəkisi qədər əvəzləşdirilən ƏDV-dən azaltmaqla qalan ƏDV-ni əvəzləşdirə bilərlər.

3-cü hal: ƏDV-dən azad olan əməliyyatlar aparan müəssisələr əgər ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarla ƏDV-dən azad edilən əməliyyatların uçotunu ayrı-ayrılıqda apararsa, ödədikləri ƏDV-ni tam şəkildə əvəzləşdirə bilərlər.

Belə vəziyyət ƏDV-dən azad olunan malların satışı üzrə ayrılıqda sənədləşdirilmiş məlumatların mövcud olduğu halda mümkün ola bilir. Bu halda vergi ödəyicisinin ƏDV tutulan əməliyyatlar üçün alınmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödənilmiş ƏDV-ni tam məbləğdə əvəzləşdirmə hüququ yaranır. Əgər sənədləşdirilmiş məlumatlar üzrə uçot ayrı-ayrılıqda aparılmazsa, ƏDV-dən azad olan əməliyyatların ümumi dövriyyədəki xüsusi çəkisinə uyğun olaraq aparılmalıdır. Yəni əvəzləşdirilən ƏDV-dən azaldılma xüsusi çəki qədər olmalıdır.