Bankçılığın gizli tarixi: ilk kreditlər necə işləyirdi? - SƏHƏR OXUSU

Bankçılıq bu gün qlobal iqtisadiyyatın əsas sütunlarından biri olsa da, onun təməli min illər əvvələ - ilk ticarət cəmiyyətlərinə gedib çıxır. İlk kreditlərin necə verildiyi, nəyin girov sayıldığı və kimlərin “bankir” rolunu oynadığı barədə tarixi məlumatlar bank sisteminin təkamülünü daha aydın göstərir.

Valyuta.az xəbər verir ki, Mesopotamiyada eramızdan əvvəl 3000-ci illərdə tacirlər və fermerlər arasında borc münasibətləri artıq formalaşmışdı.

O dövrdə kredit pul şəklində deyil, daha çox arpa, xurma və ya mal-qaranın müəyyən hissəsi ilə hesablanırdı. Məbədlər və saray anbarları isə ilk “bank” funksiyasını yerinə yetirir, borc verənlə alan arasında qeydiyyat aparırdı. Ən maraqlı detal ondan ibarət idi ki, faiz dərəcələri də sabit idi - arpa kreditlərində 33%, gümüş kreditlərində isə təxminən 20%.

Orta əsrlərə gəldikdə, İtaliyanın Florensiya, Genuya və Venesiya şəhərləri yeni bankçılıq mərhələsinin mərkəzinə çevrildi. Medici ailəsi kimi maliyyəçilər artıq təkcə borc vermir, həm də ticarət yollarının təhlükəsizliyinə nəzarət edir, pul köçürmə sistemləri yaradırdı. Onların fəaliyyətində iki yenilik diqqət çəkirdi: ikili mühasibat uçotu və girov mexanizmi. Bu model Avropada kapital axınının artmasına imkan yaratdı.

Orta əsr ticarət sistemlərində bankçılıq daha geniş və funksional hala gəldi. Ticarət karvanları və dəniz yolçuları risklərlə üzləşdiyinə görə, kreditlə yanaşı sığorta mexanizmləri də formalaşdı. Tacirlər bir-birinə “ticarət senedi” adlandırılan yazılı borc sənədləri verirdi. Bu sənədlər zamanla mübadilə vasitəsinə çevrilərək ilkin çek sisteminin əsasını qoydu.

Bu gün bankların əsas prinsipləri - kreditin qiyməti, girov mexanizmi, riskin bölüşdürülməsi - məhz qədim Mesopotamiya, orta əsr İtaliya və ticarət yollarında formalaşan bu praktikadan qaynaqlanır. Bankçılığın gizli tarixi göstərir ki, müasir maliyyə alətləri bir vaxtlar sadə borc münasibətləri kimi başlayıb və ticarətin inkişafı ilə daha mürəkkəb sistemə çevrilib.

Mayya Hüseynova